Spanje, Aragón, Alcazaba (#8)

Van de tien Alcazaba’s die er bestaan, ligt er één in Syrië, acht in zuid Spanje en één in midden/noord Spanje. Afgelopen winter hebben we er twee in zuid-Spanje bezocht. In juni gingen we op “jacht” naar die in noord-Spanje – nogal in de middle of nowhere. Het zou nummer acht moeten worden.

Een Alcazaba is een Moorse citadel of ommuurd stukje stad. Het is zowel militair als residentieel. De naam komt van het Arabisch al-casebah (“rock the casbah”).

Zaragoza, Aragón

De reis per trein  ging via Baskenland en Zaragoza.

Aragón was ooit een klein koninkrijk dat in de 9^de eeuw ontstond in Jaca, aan de voet van de Pyreneeën, aan de rivier de Aragón. Op een gegeven moment heerste de koning van Aragón ook over delen van zuid Frankrijk en Italië, een soort tussenstap op weg naar de eenwording van allerlei Spaanse konkrijkjes. Nu is Aragón een autonome regio, met Zaragoza als hoofdstad.

Zaragoza is een grote stad met een klein historisch centrum. Het had een mondaine uitstraling, het was levendig en druk, en er was veel te zien. De Ebro, die het Iberisch schiereiland haar naam gaf, stroomde traag door de stad. Er was veel keus aan restaurants en terrasjes, en als je rustig aan deed waren de temperaturen tot 42 graden goed uit te houden.

Ebro in het avondlicht

De belangrijkste tijdperken waren vertegenwoordigd. Boven de grond was er nagenoeg niets over van de Romeinse tijd, maar door opgravingen de afgelopen decennia is er veel gevonden. We bekeken de fundamenten van het forum, met als meest interessante resten van de wateraanvoer (loden leidingen) en -afvoer: gootjes, kleine tunneltjes en grote riooltunnels die uitkwamen in de Ebro.

Romeinse rioleringen

Aljaferia is een legerplaats-tot-paleis-omgebouwd uit de Arabische tijd. Het was vaak verbouwd, een mengelmoes van stijlen, toen verwaarloosd en vervallen, en toen gerestaureerd en gemoderniseerd. Nu huist het parlement van Aragón er.

Aljaferia 

Aljaferia binnentuin in Moorse stijl

Er waren veel Mudejar kerken uit de katholieke tijd, als ook een gigantische kathedraal en een gigantische basiliek op 100 meter van elkaar.

Mudejar metselwerk aan de kathedraal

Molina de Aragón en Alcazaba #8

Molina de Aragón ligt, anders dan de naam doet vermoeden, net buiten Aragón. Ooit was het een Moors Taifa (koninkrijkje). Het dankt haar naam aan haar latere bevrijding van de Fransen door de koning van Aragón. Het ligt zó afgelegen dat we niet langer per trein konden reizen: een busrit van drie uur bracht ons er. Het landschap werd steeds leger en droger, maar nog steeds met veel wuivende graanvelden.

Molina is een oud stadje met een middeleeuws centrum. Smalle straatjes en talloze kerkjes, maar veel huizen waren in slechte staat. Toch hing er echt een sfeer van vroeger. Dat weekend was er een middeleeuws festival ter ere van de harmonieuze samenleving van katholieken, joden en islamieten. Er waren marktverkopers in middeleeuwse tenues, ridders met zwaarden en een Moorse buikdanseres.

Vanaf bijna ieder punt in het stadje zag je op de heuvel torens van wat ooit de alcazaba was, met muren die ooit het fort en het oude stadje omgaven. Er waren nog maar een paar originele Moorse stukjes over, maar een later katholiek kasteel op dezelfde fundamenten keek nog glorieus over de wijde omgeving uit.

Zoals het hoort bij een Alcazaba zijn er verschillende ringen, die in de tijd veranderden. Er was ooit een buitenmuur die ook het stadje omvatte. Een muur die de uitgebreide omvang van het fort omvatte. Een binnenring waarbinnen barakken lagen. En daar weer binnen het echte kasteel.

Een eerste wandeling om die “binnenring” heen was meteen een pittige tocht over steile geitenpaadjes, en vergde heel wat klauteren. Het middenterrein van het kasteel was leeg - de waterput / stepwell verraadde de originele Arabische bouwers. Je kon over de muren van toren naar toren lopen. Iedere toren had weer een ander uitzicht over de campo en over stukken kasteel onder je.

De ene ochtend bekeken we vooral het kasteel, de andere ochtend een iets verderop gelegen verdedigingstoren. Het was de lange reis helemaal waard en ik had mijn achtste alcazaba gezien!

Meer

Meer Spanje blogs.

Europa per trein (4) Noord Spanje

Met de trein naar Spanje vergt wat plannen, maar het is goed te doen. Je bent er binnen een dag.

En ook binnenlandse treinreizen in Spanje zijn gemakkelijk, comfortabel en leuk: in dit artikel vind je sfeerimpressie en praktische tips.

Kaart treinreis
Noord-Spanje (groen) en
Zuid-West Spanje (paars)

Treinreis naar Spanje plannen, tickets kopen

Voor de meeste keuze en de beste prijzen plan je je internationale treinreis liefst drie maanden voor vertrek. De belangrijkste bestemmingen en verbindingen vind je op NS-international, maar op de SNCF website heb je méér bestemmingen en méér tijden.

Als je wilt vermijden dat je in Parijs met de metro naar een ander station moet, kun je zoeken op verbindingen vanaf Brussel. Soms moet je het deel Amsterdam-Brussel er dan nog los bijkopen.

Wij wilden naar Baskenland, dus we kochten bij NS een ticket Amsterdam-Parijs-Hendaye, de grensplaats bij San Sebastian aan de Golf van Biskaje. Het ticket is digitaal, dus er hoeft niets opgestuurd te worden.

In de zomermaanden is er ook een nachttrein van Parijs naar Hendaye, maar wij kozen de dag-verbinding.

Renfe MD spoorkaart Spanje

Tickets voor binnenlands treinreizen in Spanje koop je op het station terplekke, of vooraf op Renfe.com. Per type trein verschilt het nogal hoe lang van te voren het online te koop is, hoe lang de reis duurt, en hoe duur het is. Spanje heeft eigenlijk twee spoornetwerken: het oude met de eigen spoorbreedte en het nieuwe voor hogesnelheidstreinen. Op veel trajecten zijn er maar één of twee verbindingen per dag, dus weer een kwestie van goed plannen.

De treinreis door Frankrijk

We hadden de vroege Thalys uit Amsterdam. Meteen tussen Schiphol en Rotterdam lagen we al op snelheid – voor dat traject hadden we maar twee minuten meer nodig dan voor Amsterdam – Schiphol! Tussen Antwerpen en Brussel schoot het niet op, maar we hadden slechts een paar minuten vertraging. Dan de grauwe lege glooiende vlaktes van Noord Frankrijk.

In Parijs namen we de metro van Gare du Nord naar Montparnasse. Druk en flink wat stops, maar heel gemakkelijk. De vooraf besproken tunnel tussen het metrostation en het treinstation met moving walkways misten we, we moesten buitenom lopen door de plassen van een recente regenbui. Station Montparnasse was erg lelijk. Er voor was nog wel een modern stuk met winkels gebouwd, waar we een take away poké bowl meenamen voor onderweg. De hal voor de kil aandoende donkere perrons was druk met veel meer mensen dan bankjes.

De TGV naar Hendaye was een dubbeldekker en goed gevuld. We raasden door de glooiende vlaktes van midden Frankrijk. Eindeloze gele velden. Topsnelheid 316 km/u. Na Bordeaux was het even wat bewoonder. Dan bossen en houtverwerkende industrie. We waren nu geen TGV meer en deden nog een paar uur over het laatste stuk tot Hendaye. Maar al met al was het allemaal heel soepel gegaan, zonder vertraging.

Tot voor kort kon je op het Franse station in Hendaye het perron oversteken naar een Spaanse trein met andere spoorbreedte en direct door naar Madrid. Die verbinding is er niet meer. Maar er is aan de Franse kant wel een stationnetje van de Baskische Euskotren. Een soort stoptreintje naar San Sebastian en Bilbao. Met dat treintje ga je de grensrivier over.

Thalys, TGV, Station Euskotren, Grensrivier en oude spoorbrug

Drie weken later werd dit nieuwe stationnetje officieel geopend als Internationaal Multimodaal Knooppunt. Terwijl het eigenlijk symbool stond voor het ontbreken van een echte doorgaande verbinding.

We wilden die dag naar Hondarribia, het grensstadje aan de Spaanse kant. Daarvoor moesten we uitstappen op halte Irun. Op het perron stonden naambordjes met Irun-Colon. Er waren vier haltes in Irun, dus we dachten dat Irun dan nog zou komen. Dat was niet zo. Voor we het wisten waren we te ver. Bij de volgende halte stapten we uit en bekeken de verschillende mogelijkheden. We hadden geluk: er kwam al snel een trein terug de andere kant op.

Treinen door Baskenland en naar Zaragoza

Van Irun naar Vitoria, +- 140km in 2¾u

Behalve het stationnetje van Euskotren was er -op een andere plek- het grote station van Renfe/Adif. Hier vertrekken normaal de doorgaande treinen naar Madrid. Maar wegens werkzaamheden nu niet. Dus we moesten eerst met de Circanía, een soort Stadtbahn of stoptrein, naar San Sebastian en daar overstappen. Het leek op de MD zoals we in Extremadura hadden, maar nu wel geëlektrificeerd en we hadden overal dubbelspoor. Toch ging het langzaam door de talloze stops op kleine haltes. Urenlang uitzicht op Baskenland dus veel groene bergen, kleine stadjes met wat halfhoogbouw, industriële zones en landbouw. Wij stapten in Vitoria Gasteiz uit.

Van Vitoria naar Zaragoza, +-275km in 3½u

Op het station was het ongekend druk met mensen die naar San Sebastian gingen. Toen die trein eenmaal weg was, werd het rustiger. Maar zondag namiddag is beslist de drukste tijd met mensen die van hun thuisstad naar hun woonstad gaan.

We hadden een Regional Express zonder stoelnummers, maar met veel comfortabelere zachte stoelen dan de bankjes die we eerder hadden

We reden eerst een half uur terug over het spoor waar we eerder over waren aangekomen. Toen door naar Pamplona. Onderweg weer veel groen en uitzicht op verschillende bergtoppen die kale rotsen waren. Veel wuivend graan en dan ineens een paar natte rijstvelden. We reden een stukje langs de rivier de Aragón tot die samenvloeide met de Ebro. Verder langs de Ebro tot Zaragoza.

Zaragoza-Delicias is een heel groot ondergronds treinstation, waarschijnlijk gebouwd samen met de Madrid - Barcelona AVE. Ons treintje reed nog een paar haltes door. We stapten uit bij Zaragoza-Goya, meer een halte met een bovengrondse kiosk, op loopafstand van het centrum.

Lokaal vervoer per tram

Tram Zaragoza

Tram Vitoria

Zowel Vitoria als Zaragoza hebben een (1) tramlijn door het centrum. De tramstellen zijn gebouwd door CAF in Zaragoza, net als de nieuwste trams in Amsterdam.

De mooiste treinreis: naar Canfranc

Een eeuw geleden werd er een tunnel door de Pyreneeën gegraven en een spoorlijn aangelegd van Pau naar Huesca en Zaragoza. Aan de Spaanse kant werd een reusachtig station gebouwd om over te stappen van de Europese op de Spaanse spoorbreedte. Het gebouw was enorm groot en bijzonder indrukwekkend, klassiek, protserig. Eromheen werd een dorpje gebouwd, Canfranc, aan de rivier de Aragón die hier nog heel klein is – maar waar wel een Spaanse autonome regio naar genoemd is.

Een halve eeuw geleden stortte aan de Franse kant een viaduct in en sindsdien is er geen grensoverschrijdend treinverkeer meer. Maar twee keer dag rijdt er een stoptrein van Zaragoza naar Canfranc. Je doet er vier uur over. Enkele reis. En wij deden het. Een lange rit over slecht spoor, dus we schudden heel wat af. Het dieseltje steeds harder bonzen en wiebelen, zowel zijwaarts als op en neer. Er waren stukken waar de spoordijk zo slecht was dat we maar 20km/u mochten. En we stopten voor een onbewaakte overweg. Hoog in de bergen was er een heuse lus in de lijn, waar we in twee grote halve cirkels reden om minder steil omhoog te moeten.

Het uitzicht in de bergen is fantastisch, vooral op de stukken waar de spoorlijn niet de weg volgt. We keken omlaag naar een woeste bergbeek diep onder ons. We keken omhoog naar machtige kale rotsen ver boven ons. De rit eindigde op 1200 meter hoogte op een gloednieuw station, náast het oude gebouw. Na jaren van verwaarlozing werd dat nu opgeknapt en omgebouwd tot hotel.

Tunnel naar Frankrijk en het oude station Canfranc

We maakten een wandeling door de bossen in een flinke kring om het station, net waar de bergen omhoog rezen. We zagen bunkers die Franco had aan laten leggen uit angst voor een Franse inval, en we konden een stukje de oorspronkelijke treintunnel in. Daar was het koud en muf en je verwachtte ieder moment een vleermuis in je haren.

Spoorlijn komt uit de tunnel vlak voor Canfranc

’s Avonds namen we de trein terug naar Zaragoza. Naar beneden reed die heel wat sneller, maar toch liepen we weer een half uur vertraging op omdat we moesten wachten op de tegemoetkomende trein  (enkel spoor) eerst in zo’n bergstadje maar notabene ook in de spoortunnel onder Zaragoza door!? De tweede tunnelbuis lag er, maar er lag geen rails in…

Meer

Europa per trein (3) Zuid-West Spanje 

Europa per trein (2) Zuid-Oost Spanje 

Waterlily blogs over treinreizen

Waterlily blogs over Spanje

Spaanse bouwwerken als weerslag van de geschiedenis

Spanje kent een roerige geschiedenis met veel veroveraars. Die hebben allemaal hun sporen nagelaten. De een (heel veel) meer dan de ander. Van archeologische sites tot imposante bouwwerken. En het is allemaal met elkaar verwoven.

Veroveraars

• Rond 1000 v.chr. kwamen de Feniciërs uit Libanon en stichtten nederzettingen langs de Iberische zuidkust.
• Rond 600 v.chr. kwamen de Kelten vanuit het noorden en werden de Keltiberiërs.
• Rond 200 v.chr. kwamen de Romeinen uit Italië en maakten Spanje onderdeel van hun rijk.
• Rond 400 n.chr. stortte het Romeinse rijk in en kwamen de Visigothen vanuit het noorden.
• Rond 700 n.chr. kwamen de Moren uit Damascus vanuit het zuiden en in korte tijd veroverden ze heel het Iberisch schiereiland.
• Nee, toch niet het héle schiereiland. Asturias aan de noordkust werd niet permanent bezet door de Moren.
• Vanaf 1063 begonnen katholieke koninkrijkjes langzaam delen van Spanje in bezit te krijgen, om in 1492 als laatste Granada in te nemen. Dat zelfde jaar vertrok Columbus en dat was het begin van de verovering van Zuid Amerika en Spanje als wereldmacht. Later volgden oorlogen met Engeland, de Noordelijke Republieken (“de tachtigjarige oorlog”) en de “onafhankelijkheidsoorlog” met Frankrijk.
• In 1931 werd Spanje een republiek, maar kort daarna brak de burgeroorlog uit, resulterend in het Franco-regime. Na 1975 werd Spanje een democratisch koninkrijk.

Deze perioden sloten niet netjes op elkaar aan, maar liepen deels parallel.

Vaak wisselden alleen de machthebbers, maar bleven machtsstructuren en bevolking verder intakt. Zo bleef onder de Visigothen veel zoals het onder de Romeinen was.

Eeuwenlang was Spanje deels Moors en deels katholiek. En ook dat waren geen homogene eenheden: ze sloten Moren een verbond met katholieken tegen andere Moren, en andersom. Ook bestonden "de Moren" niet, het waren achtereenvolgens verschillende Arabische en Berber-rijken die ook onderling vochten.

De eerste eeuwen bleven Moorse vaklieden kerken en paleizen bouwen voor de katholieken - wat resulteerde in de mudejar stijl. In Noord Spanje gebeurde dit 300j lang, in Zuid-Spanje nauwelijks of niet omdat 10 jaar na de verovering van Granada alle Moren (en dus ook de vaklieden) het land uitgegooid werden.

Basken

Door al die eeuwen heen zijn de Basken het meest onafhankelijk gebleven, zoals het dorp van Asterix. De Baskische cultuur en taal is de oudst-bekende van Europa. En hoewel beïnvloed door allen die kwamen en gingen, voelen ze zich nog steeds onafhankelijk. Ze werden niet veroverd door de Romeinen of de Moren en gingen verbonden aan met de katholieke koninkrijken waarbij ze eigen rechten behielden. Nu zijn Baskenland en Navarra “autonome regio’s” binnen Spanje

Bouwwerken

Veel plekken waren ooit een Keltiberische tempel, dan een Romeinse tempel, dan een Visigothishe kerk, dan een Islamitische moskee en dan een katholieke kerk. Bekendste voorbeeld is wel de Mezquita: de kathedraal van Córdoba.

Mezquita Cordoba

Ook forten werden vaak op dezelfde plek gebouwd: van Keltiberische opgraving tot Romeins fort tot Moors alcazaba tot katholiek kasteel.

Kasteel Cáceres‎

Behalve de namen van steden (Merida, Cáceres‎, Zaragoza) lieten de Romeinse talloze aquaducten, bruggen, amphitheaters en theaters na.

Amphitheater Merida

Van de Visigothen zijn maar sporadisch bouwwerken te vinden, een enkele kerk en ziekenhuis.

Visigothisch detail

In Asturias ontwikkelde zich in de 8ste en 9de eeuw een eigen bouwstijl, de enige in Spanje die niet door de Moren beinvloed is. Er zijn nog welgeteld 15 bouwwerken te zien.

Monte Naranco, Asturias

De Moren gaven Spanje de naam Andalucia de bouwden Alcazars, Alcazabas en het Alhambra (*Alhambra, alcazar, alcazaba... wat is het verschil?*)

Alcazaba Almeria

Het inmiddels verenigde katholieke koninkrijk en haar conquistadores sleepte rijkdom uit Zuid Amerika aan en bouwde paleizen en kathedralen, eerst dus in mudejar stijl, later Gotisch en Romaans. Met als ultiem kunstwerk Gaudi's Sagrada Familia in Barcelona.

Sagrada Familia Barcelona