Iran Nieuwsbrief Zomer 2018 (4/4) ondergronds in Kashan, Iran

Onze vierde en laatste bestemming was Kashan, weer een relatief kleine woestijnstad. Dat betekende weer van die kronkelige steegjes tussen lemen muren, die al snel een doolhof werden. De laatste dagen van een ongekend mooie en fascinerende reis.

Kashan

Kashan historical house

Kashan is beroemd om zijn historical houses. Dat zijn 19de -eeuwse huizen van rijke handelaren. Zeg maar gerust stadspaleizen. Sommige zijn spookachtige ruines. De meesten zijn gerestaureerd en een bezienswaardigheid of hotel geworden. Twee bekeken we er uitvoerig. Rondom meerdere binnenplaatsen, over drie etages, waarvan een ondergronds, lagen talrijke verblijven. Een winterkelder die de zon opving, een zomerkelder die in de schaduw lag, keukens, waterverdeelkamers, ontvangstzalen, spiegelzaal, het hield niet op. Sommige ruimtes met glas-in-lood ramen, sommige met versieringen en beschilderingen, sommige met reliëfs.

Kashan badhuis

Dan was er het badhuis van de Sultan. Heel mooi gerestaureerd, met verschillende verblijven, gangetjes, koepels, schilderingen, tegeltjes. Het stookhok, de warmwater­voorraad, de omkleedruimte, de scheerruimte en de bloedaflaatruimte... Het was een sprookjesachtig geheel. En helemaal toen we het dak opklommen. Daar was het een golvend geheel met de opstaande koepeltjes, daarbovenop kleine extra koepeltjes met kleine ronde raampjes, de leemkleurige stad om ons heen. Omdat niets recht was, leek het een kruising tussen een skateboard-baan en een verzameling marsmannetjes.

Op de kaart had ik een vreemd stuk stad gezien zónder steegjes. Op de satellietfoto leek het een cirkelvormige muur met daarin groen. Het was even zoeken, want er leek geen enkele weg naar toe te lopen. Maar via een mausoleum en een overdekt steegje en een parkeerterrein kwamen we bij een parkje dat tegen een hoge lemen muur/wal aanlag. Daar kon je makkelijk omhoog klimmen. En inderdaad, je keek in een cirkel van zo'n 500 meter doorsnede, het leek wel een kraterwand. En allemaal groentetuinen, de een net omgeploegd, de ander groen. Verbijsterend. 

Met enige moeite klauterden we aan de binnenkant naar beneden. Over een smal voetpad langs een klein irrigatiekanaal liepen we naar de overkant, waar een puntkoepel was die we intussen kenden van cisternen en ijshuizen. Ongetwijfeld had het te maken met de vroegere watervoorziening. Nu leek het weliswaar aan de buitenkant gerestaureerd, maar buiten gebruik. Later lazen we dat de lemen wal de restanten zijn van een 1000 jaar oude stadsmuur. Deze verborgen schat ontdekken was zo'n extraatje dat je speciale voldoening geeft bij een stadswandeling.

Iran - toen, nu en straks

Bijna 40 jaar geleden begon de opstand tegen de Sjah die leidde tot de revolutie die het huidige Iran heeft vormgegeven. De geestelijken aan de macht, in een complex samenspel van invloeden - de president, het parlement, de geestelijk leider, de revolutionaire garde.

20 Jaar geleden was ik in Iran, halverwege de huidige leeftijd van de Islamitische Republiek. Is er in die tijd veel of juist weinig veranderd? Voor allebei valt wat te zeggen.

Nog steeds geven de westerse media een totaal vertekend beeld van Iran. We denken aan een primitief land vol terroristen en extreme ayatollahs - terwijl deze eeuw de westerse bondgenoot Saoedi Arabië onmiskenbaar meer steun heeft gegeven aan terrorisme.

Nog steeds is het misschien wel het vriendelijkste, aardigste en rustigste volk dat ik ken. De mensen maakten graag een praatje met ons, waren belangstellend zonder opdringerig te worden. De openbare ruimte is schoon en voelt rustig en veilig. In aanmerking genoemen dat het een streng-Islamitisch land is, zijn mokeeen niet prominent aanwezig en er is ook niet vijf keer per dag een luide oproep tot het gebed. Het straatbeeld is vooral gezellig, gemengd, jong en oud, modern en traditioneel. Er zijn veel kleine winkeltjes die open zijn naar de straat toe, drukke oude bazaars, en ook grote moderne shopping malls.

Door de boycot én door verkeerde beslissingen is het land in een permanente economische crisis beland. Daardoor heeft het zich minder ontwikkeld dan potentieel mogelijk was, maar nog steeds zou je het eerder met Zuid-Europa vergelijken dan met een Aziatisch land.

Hoewel veel apparatuur verouderd is, is er een redelijk werkende infrastructuur; de stroom valt niet uit; het opleidingsniveau is hoog; telefoon en internet worden volop gebruikt. Daardoor heeft de gemiddelde Iraniërs een betere blik op de buitenwereld; op Instagram is de facto vrijheid van meningsuiting; toerisme is toegenomen.

De toekomst van Iran hangt zowel af van de wereldpolitiek als van de binnenlandse politiek. De economische uitzichtloosheid zou nog wel eens de grootste destabiliserende factor kunnen zijn. Blijft het land geïsoleerd of vindt het aansluiting?

Einde/Meer

Wil je verder lezen over onze eetgewoontes in Iran? Kijk dan op de-wereldwijde-vegetarier-(4)-Iran

Iran Nieuwsbrief Zomer 2018 (3/4) de sprookjes van Isfahan, Iran

Met een comfortabele VIP-bus reden we naar Isfahan. Een taxi naar het hotel. Een vrolijke jonge meid zonder hoofddoekje (tot ze later de straat op ging) heette ons welkom. Het was een soort hostel rondom een mooie binnenplaats. En voor ons de uitvalsbasis om een van de mooiste steden ter wereld te bekijken.

Isfahan

Isfahan Nagh-e-Jahan plein

Het Nagh-e-Jahan plein is immens groot. Met 150x500m het op een na grootste ter wereld. Omringd door dubbele arcades, twee fabelachtige moskeeën en een paleis. Met wandelpaden en grasperken. En 's avonds vele honderden, duizenden mensen. De stenen bankjes en de grasvelden zaten bijna helemaal vol. Met het donker worden in de zwoele avond, was het een heerlijk ontspannen geheel. Groepjes vrouwen en kinderen vormden de meerderheid. Ze hadden kleedjes uitgespreid, thermoskannen en campingbranders bij zich - picknicken was hier tot hogere kunst verheven. Onder de volle maan, omringd door de façades waar iedere boog verlicht was, was het 1001 nachten live. En de weekend-stemming deed zo mogelijk nóg meer mensen naar ons groeten, zwaaien, lachen, verwelkomen.

Isfahan Grote Abbassi Moskee

De Grote Abbassi Moskee, de grootste van de twee aan het plein, viel op door de overweldigende hoeveelheid blauwe tegeltjes en blauw mozaïek. Halverwege de bouw waren ze overgestapt van mozaïek op beschilderde tegeltjes,  omdat dat sneller ging. Niet alleen de grote nissen zijn blauw, maar ook de hele omspanning van het binnenplein en een aantal gewelven. Abstracte, geometrische en fantasiefiguren afgewisseld met Koranteksten en een enkel tafereeltjes met dieren. Er is ook veel marmer gebruikt. Flinke stukken van de moskee werden gerenoveerd, o.a. de grootste nis en de koepel stonden in de steigers. In een werkplaats konden we zien hoe met een mal op ware grootte, van 1/16^de "partje" van de koepel, de tegels werden nagetekend en nagemaakt voor ze er weer op geplaatst werden.

Isfahan Khajou brug

De Khajou brug was ook weer verschrikkelijk mooi. 350 jaar oud. De onderste basis was een lage dam, dan granieten voeten en waterdoorlaten met trappen, dan bakstenen pilaren waaronder mensen in de schaduw zaten. Een man stond te zingen. Het bovenste deel van de brug had verhoogde zijkanten die ook weer poortjes vormden waar mensen in de schaduw zaten. Iedereen was weer vrolijk en vriendelijk. De enige dissonant was dat de rivier droog stond, wat de laatste jaren bijna altijd het geval is. Het water wordt weggeleid naar elders.

Patronen en dimensies

De moskeeën waren soms overweldigend groot, maar nooit pompeus. Door de perfecte verhoudingen in de dimensies leken ze altijd sereen en rustgevend. De vlakvullingen bestonden uit abstracte patronen, die in elkaar overliepen, zichzelf herhaalden, variëerden, meevormden met de bogen en koepels, uitdijend of inkrimpend waar nodig. Adembenemend mozaïek waar je eindeloos naar kon kijken. 

Als Escher of Gaudí dit gezien hadden… Sterker nog: Escher hééft dit gezien in Andalucië, en is daarna de tekenaar geworden die wij kennen. Gaudí bestudeerde de Perzische archtectuur en Islamitische kunst vooral uit boeken, tijdens zijn opleiding.

Dames en kleding

De laatste paar jaar is er een golf van minder streng toezicht op de kledingvoorschriften. Zeker in het mondaine Isfahan zag je dat terug. De lange overjas was lang niet altijd meer tot over de knie, was lang niet altijd meer zwart, hing soms open of was getailleerd, en soms zelfs van bijna-doorzichtige stof. Ook de bloesjes waren soms getailleerd, fleurig en speels. De hoofddoekjes zaten vaak ver naar achter en er stak heel wat haar onderuit. Meestal steil zwart, maar ook wel geblondeerd en golvend. Een enkele keer hing het los onder de hoofddoek uit. Spijkerbroeken waren soms behoorlijk strak, maar wel altijd tot op de enkel. Sommige vrouwen waren uitbundig opgemaakt met het hele gezicht onder de rouge, felrode lippenstift, en vooral de ogen, wimpers en gitzwarte wenkbrauwen kregen veel aandacht.

Niet alleen de wat vlotter geklede dames mochten graag een beetje flirten. Mijn blauwe ogen, lange haren en stralende glimlach :) trokken de nodige belangstelling van de dames, en dat lieten ze openlijk blijken.

Als je niet zou weten dat vrouwen in Iran wettelijk worden achtergesteld, kun je zomaar denken dat ze gelijkwaardig zijn. Ze zijn volop aanwezig in het straatbeeld en gedragen zich daar zelfbewust en zelfverzekerd.  Ze zijn gemiddeld hoger opgeleid dan mannen en soms zijn ze belangrijkste kostwinner in een familie. Hun positie is in ieder geval beter dan in enig van de omringende landen.

Iran Nieuwsbrief Zomer 2018 (2/4) Vuur, water, lucht en leem in Yazd, Iran

We huurden een taxi voor een dag om ons de 430km van Shiraz naar Yazd te laten brengen. Zo konden we onderweg stoppen in Persepolis, 2500 jaar geleden een belangrijke hoofdstad, waar nog fraaie resten van te zien waren.

In Yazd vonden we een heerlijk hostel met prettige kamers aan een dakterras. Daar konden we zitten, eten, thee drinken, met uitzicht over de stad. Yazd is kleiner en heeft een meer provinciale sfeer.

Yazd

We wilden door de lemen steegjes naar de Vrijdagmoskee lopen. Hemelsbreed ruim 500 meter. De huizen zijn nogal naar binnen gekeerd, dus naar de straatkant toe veel muren met wat kleine raampjes en deurtjes. Omdat alles leemkleurig was, straalde het een grote eenheid uit. Sommige steegjes waren overdekt, dan waren er weer bochten en pleintjes, koepeltjes en boogjes. Het was erg stil, zo nu en dan schuifelde een mevrouw in het zwart of een oud mannetje voorbij. Vrijdagochtend is hier tenslotte een soort zondagochtend.

Yazd lemen gebouwen

Door het gedraai van de steegjes raakten we de richting helemaal kwijt, en de kaarten van de reisgids en zelfs van google maps gaven veel steegjes niet aan, dus we wisten niet welke kant op te gaan. We vroegen een paar mannen de weg naar de Vrijdagmoskee, en ook zij wezen alle kanten op. Uiteindelijk kregen we 'm weer in het vizier en lukte het koers te houden. In de bazaar en in het straatje er naar toe, waar het gisteravond nog een hele drukte was, was het nu ook erg stil. Een paar binnenlandse toeristen wilden wel met ons op de foto, met de indrukwekkende entrée op de achtergrond.

Yazd watervoorziening

De  vrijdagmoskee is versierd met een bijzonder mooi mozaïek van tegeltjes, veel abstracte lijnen, veel blauw. Er hingen wat mensen rond die zaten te bellen of te slapen, verder was het rustig. Een man vertelde over de qanats, ondergrondse kanalen die vroeger water uit de bergen aanvoerden. Nu is het systeem vervuild en gesloten, en komt het water uit Isfahan.

We bezochten het water museum. Eigenlijk een oud herenhuis, maar geschikt als watermuseum omdat er maar liefst twee oude qanats onderdoor lopen, waaruit getapt kon worden. Door smalle tunneltjes die onder de grond waren uitgegraven, liep het water uit de bergen onder de stad door. Rijke families konden de kelder in en water aftappen. Het onderste kanaal ligt zo diep dat er een koele ruimte is waar je voedsel kon opslaan en de familie zelf ook koel zat. Dat was geen overbodige luxe in de snikhete middagen.

We namen een taxi naar de Zoroastrische vuurtempel net buiten het centrum. Zoroastrianisme heeft zijn oorsprong in deze regio en is een van de oudste nog bestaande godsdienten ter wereld. In een tuin lagen een paar gebouwen, boven de deur het symbool met twee lange vleugels en allerlei details die allemaal een betekenis hadden. Met thema’s als “goed denken, goed doen” en “karma” zaten er veel herkenbare thema's uit het Boeddhisme in. Achter glas brandde de “eeuwige vlam”. Dit specifieke exemplaar zou al 1500 jaar branden, een andere verder buiten de stad al 6000 jaar. In een ander gebouw was een grote fototentoonstelling met beelden uit het dagelijks leven van Zoroastriërs uit de omgeving van Yazd.

Yazd vuurtempel

Air Coolers en windtorens

In Rajastan had ik er voor het eerst een gezien. Op mijn hotelkamer stond voor een raam een dik pak stro met een ventilator er achter. Als je het stro nat maakte en de lucht erdoorheen stroomde (wind of fan) kreeg je een koele luchtstroom. Intussen zijn er modernere versies met een rooster i.p.v. stro.

In Iran zagen we volop air coolers. Ideaal omdat ze, anders dan een airconditioner, in een open ruimte werken, dus je kunt je winkeldeur open laten staan. En ze gebruiken veel minder stroom, al lijkt men daar in Iran niet veel om te geven. We zagen ze in winkels, in werkplaatsen, in restaurants en zelfs boven op een stadsbus!

Yazd windtorens

Verder heb je in de woestijnsteden Yazd en Kashan de eeuwenoude windtorens. Hoge torens die boven de bebouwing uitsteken, en het geringste vleugje wind in de lucht opvangen in een soort galmgaten. Die lucht wordt dan door de holle toren naar beneden geleid, waar het als een koele bries door de woonruimte stroomt.

We wisten dat het warm zou zijn, in juni, in centraal Iran. Maar het was er "warm voor de tijd van het jaar" en de middagtemperaturen varieerden van 37 tot 42 graden. "Tegen de veertig" is echt nog een totaal andere temperatuurzone dan begin dertig, wat we in Nederland een paar dagen per jaar hebben. Alle objecten zijn warmer dan je zelf bent, alles straalt warmte uit en voelt warmer aan dan je huid wanneer je het aanraakt. Je droogt uit waar je bij staat. 's Middags staat de zon nagenoeg loodrecht boven je en brandt onbarmhartig.

In ieder geval was het droge lucht, zodat je niet geplet werd door een drukkende zweterige massa. 's Middags een aantal uren op de koele hotelkamer schuilen was genoeg om het allemaal goed uit te houden. Als je uit je A/C kamer kwam, was het best vijf minuten te doen in de zon.

Iran Nieuwsbrief Zomer 2018 (1/4) Shiraz - het Andalucië van Iran

Short connection

We hadden maar een half uur om over te stappen in Wenen. We waren al expres zo ver mogelijk voorin gaan zitten. Toen de deur openging vroeg een medewerker ons of we naar Shiraz gingen? Dan svp als eerste uitstappen. In de slurf stond een man met een notitieblok, ik dacht even dat hij ons mannetje was, maar hij keek niet op of om toen we allevier voorbij liepen. Dan zou ons mannetje wel verderop staan.

Net toen we 30 meter verderop door een schuifdeur liepen, riep hij ons alsnog na: Shiraz? Hij kwam ons achterna en opende een zijdeur met een pasje. Hier kwamen normaal geen passagiers. Een stukje gang, een trap af, en tot mijn verbazing gingen we naar buiten. Daar stonden we ineens tussen de vliegtuigen. En tot mijn nog grotere verbazing stapten we in een bestelbusje. We reden een stuk airside. Onze begeleider was half-Perzisch, zoals hij zelf zei, en zijn taak was mensen op de vluchten naar Shiraz, Isfahan en Teheran te zetten. We stopten bij een deur onderin een groot gebouw. Weer een pasje om die open te maken.

In een hal waren enkele immigratie-balies. Hij legde de mevrouw achter de balie uit dat wij uitreizend waren, normaal was dit de balie voor inreizende, in Schengen aankomende passagiers. Hij had ons bezworen na de immigratie metéén rechtsaf te gaan en dan rechts een trap op. Maar we liepen tegen een dichte nooduitgang op. Door een raam zag hij dat we vastliepen. Wij gebaarden, wat nu? De borden volgen? maar dat was waarschijnlijk een grote omweg langs een andere, drukkere immigratie. Even waren we ons mannetje kwijt, maar toen leunde hij half langs het immigratie-hokje en riep ons terug. Aan die kant in de hal hadden we wel een vrije doorgang naar de trap die we moesten hebben. Hij moest natuurlijk wel de mevrouw achter balie uitleggen dat het goed was dat we terugliepen.

Met z’n vijven op een drafje de trap op en een gang door. Daar stond een enorm lange rij, maar hij wees ons dat we er langs konden lopen om bij onze gate te komen. Die leek al helemaal verlaten. Snel door de security. En toen bleek dat er pas net met instappen begonnen was, dus we hadden nog minstens vijf minuten speling.

Aankomst

Vijf uur later landden we, midden in de nacht, op een klein regionaal vliegveld in het zuiden van Iran. Er werd omgeroepen dat alle dames hun hoofddoekje om moesten doen. Iets minder dan de helft van de passagiers stapte uit, de rest vloog door naar Isfahan. Met de bus naar de terminal, een eenvoudig en oud gebouw. Er gingen maar een paar mensen naar de rij voor de buitenlandse paspoorten, en ook aan de balie ging het heel vlot: meteen een stempel en doorlopen. De tassen waren er al na vijf minuten. We overwogen om geld te wisselen, maar een mannetje zei dat we dat beter verderop konden doen. Al met al waren we in record-tijd dit land binnengekomen. Een groot contrast met de voorbereidingen vooraf voor het visum en vele andere documenten die je moest aanleveren. Dat was nog een heel gedoe geweest, vooral door de onduidelijke en tegenstrijdige informatie die daarover beschikbaar was.

In de hal stond een mannetje met een A4-tje met de naam van ons hotel en veel tekst in het Farsi. Op zijn telefoon had hij ook veel Farsi met daar tussen in mijn naam. Dat was goed genoeg om met hem mee te gaan. We liepen achter hem aan naar buiten, waar het aangenaam koel was. Op het parkeerterrein de tassen achterin een oude auto gezet. Een flinke rit over een brede boulevard met veel bomen en verlichting en op elke lantaarnpaal een grote foto van een "martelaar" uit de Iran-Irak oorlog. Het was erg rustig op straat, wel neon verlichting maar alles was dicht, dus we hadden geen idee wat al die Farsi teksten aanprezen.

Geld, contant geld

Door de boycot is Iran niet aangesloten op het internationale geldverkeer. Hoewel overal geldautomaten en pinapparaten staan, en bijna iedereen betaalt met een contactloze betaalkaart, zijn buitenlanders aangewezen op harde cash. Euro's of dollars. Die je omwisselt voor boterzachte Rial. Je hebt de officiële aankoopkoers, de officiele verkoopkoers, de straatkoers, de eurokoers en de dollarkoers.

Bij de receptie konden ze wel wisselen, maar, zo zei de receptioniste, de koers hangt af van hoeveel we willen wisselen. Hoeveel we willen wisselen, zei ik, hangt af van de koers. We kwamen uit op 200€ tegen 60.000 rial/euro. Al flink boven de officiële koers, maar ergens op straat zou het beter moeten kunnen. We kregen een flinke stapel geld – en toen nog een, ze had het al netjes voor ons in tweeën verdeeld.

De enorme hoeveelheid nullen maakten het niet gemakkelijk. En nog minder dat je 60.000 Rial uitspreekt als 6.000. Dan wordr er Toman bedoeld maar niet gezegd. Op sommige biljetten staat 500.000 Rial, op oudere met de zelfde waarde staat 50. Dat betekent dan 50.000 Toman, ofwel 500.000 Rial. Als iets bv 300.000 Rial kost, kan er dus gezegd worden: 300.000, 30.000 of 30... Wat ook niet helpt, is dat de briefjes van 100.000 en 10.000 Rial dezelfde kleur hebben. 

Later zouden we een paar keer op straat wisselen. Iedere stad heeft een strip waar wat mannen staan, die vragen of je wilt wisselen. In Shiraz zat elke avond zo'n man op een klapstoeltje op de stoep met voor zich op de grond een kleedje met stapels bankbiljetten. Je kiest een mannetje uit en je stapt samen even opzij. Je onderhandelt wat over de koers en hoeveel Euro je wilt wisselen. Het mannetje telt een stapel biljetten neer. Dan zeg je dat dat te weinig is en komen er nog een of twee biljetten bij. Dan tel je de stapel nog een keer na en geeft hem twee euro-biljetten.

Shiraz 

De volgende ochtend wandelden we naar de Pink Mosque. Meer een bezienswaardigheid dan een heiligdom, en het was er al behoorlijk druk toen we naar binnen gingen. De grootste attractie was de gebedshal met glas-in-lood ramen. De ochtendzon scheen er door naar binnen en wierp een kleurrijk patroon op de grond. Iedereen wilde poseren in het kleurenspectrum, en vooral de gedrapeerde witte gewaden kwamen heel goed uit.

Shiraz Pink Mosque

De gebedsnissen aan de uiteinden van de binnenplaats waren versierd met prachtig tegelwerk, waar de kleur roze overheerste. Opmerkelijk detail was dat in de bloemenpatronen soms een miniatuur landschapje verwerkt zat. Er was een put met blauw licht, om te symboliseren dat daar water in had gezeten – tot 10 jaar geleden nog. En dan was er nog een klein zij-binnenplaatsje, waar we een fotosessie hielden met een moeder met haar dochters uit Mashhad. Moeder maakte alle foto’s van de dochters met ons. Toen ik er op aandrong dat ze zelf ook mee op de foto moest, ging de zwarte capuchon van haar mantel af, zodat een wat fleuriger hoofddoekje tevoorschijn kwam.

Een stukje verderop was een museum in de tuinen van een oud herenhuis. Mooie sinaasappelbomen, waterpartijen, en een groot gastenpaviljoen. Spiegelwanden, beschilderde plafonds met Europese taferelen. Op de muren van het entreegebouw waren afbeeldingen die we kenden van de Moghols in Noord India: olifanten. De India-connectie.

Shiraz bazaar

In de overdekte bazaar van Shiraz was het steeds een gezellige drukte. Er werd volop gewinkeld. Er waren afdelingen voor kleding, voor tapijten, voor kruiden, voor huishoudelijke artikelen. Ondanks al die mensen hing er een rustige sfeer, kooplieden waren niet hard aan het roepen, voorbijgangers groetten ons wel maar zonder opdringerig te worden. 

Shiraz bazaar

Midden in de bazaar was een klein pleintje met een vijver. Het was er tegelijk druk en intens rustig, sereen. We gingen op een bankje zitten en keken onze ogen uit. De dames zag er allemaal even fascinerend uit. Soms vormeloos onder grote zwarte doeken, soms eenvoudig smaakvol, soms verhullend, soms het figuur accentuerend, soms op het excentrieke en uitdagende af. Als je het al niet wist: ook met vreemde kledingvoorschriften kunnen vrouwen zich heel eigen en charmant kleden.

Shiraz bazaar

Shiraz is een grote, mondaine stad. Door de zuidelijke ligging, de gemoedelijke sfeer, de lange siesta en de gewoonte pas om tien uur 's avonds te gaan eten, wordt de provincie wel het Andalucië van Iran genoemd. En zo voelde het ook.