Barca – Simon Kuper – Boekbespreking

2021

“Barca” presenteert zich zelf als het ultieme boek over de voetbalclub Barcelona. Het is dik en opent met een lange lijst van personen (de enige lijst waarin Gaudí en Boudewijn Zenden naast elkaar kunnen staan), een begrippenlijst (met het clubmotto en een broodje tomaat naast elkaar) en eindigt met een boekenlijst en een index. Veel tekst en weinig foto’s.

Deel een

Twee dingen vallen meteen op.

Uit de foto’s en citaten spreekt een eerbetoon en dankbaarheid aan Johan Cruijff. Is hij de belangrijkte persoon ooit voor Barcelona, of de belangrijkste man ooit voor voetbal überhaupt?

Er is veel ruimte om te vertellen hoe het boek tot stand gekomen is. Wanneer heeft Simon wie gesproken. Waar en onder welke omstandigheden heeft hij geschreven. The making of is meteen meegenomen. Aan de ene kant is dit overbodig, aan de andere kant maakt het het verhaal persoonlijker en sta je er als lezer ook dichterbij.

Deel een is een introductie tot de machtblokken binnen de club. De bourgeoisie waar het bestuur uit voortkomt (Catalaanse aristocratie, bij gebrek aan een echte); de medewerkers of betaald personeel van de club (de ambtelijke macht); de leden (het volk); de spelers (de artiesten). 

Deel twee: de wording van Barca

We maken kennis met Johan Cruijff en zien hoe hij samen met Rinus Michels het totaal-voetbal uitvond. Niet in de laatse plaats om zijn eigen fysieke tekortkomingen te compenseren. Na een paar jaar en een drie Europacups is hij te groot voor Amsterdam.

2019

Cruijff speelt vier jaar voor FC Barcelona en wint een landstitel. De club telt weer mee op nationaal niveau. Hij verhuist naar Amerika, waar hij ontdekt dat “dingen uitleggen” zijn grootste kwaliteit is. Of misschien moet je zeggen: anderen vertellen hoe het zit. Tenslotte speelt hij nog drie jaar in Nederland, fysiek afgetakeld maar des te meer op inzicht en anticipatie. Voetbal is een denksport in ruimte en tijd.

De beschrijving van Cruijff’s spelerscarrière is in feite een beknopte versie van wat in het boek "Cruijff, de biografie" van Auke Kok te lezen is.

We volgen Johan Cruijff als trainer. Wederom eerst bij Ajax en dan bij Barcelona. Had hij als speler het beste team in Amsterdam gehad, als trainer had hij dat uiteindelijk in Barcelona. Hij zette de hele club naar zijn hand, van de jeugd tot eerste elftal. Acht jaar met steeds nieuwe en radicalere concepten. Behalve vier landstitels op rij bezorgde hij Barcelona hun eerste Europacup. Daarna leek hij interesse te verliezen.

De jaren als trainer van Barcelona worden hier uitgebreider beschreven dan in het boek van Auke Kok.

Ik las eens een artikel van een journalist die beweerde dat de vragen die hij tijdens een interview gesteld had, er toe leidden dat Lee Child besloot te stoppen met het schrijven met boeken. Zelfs in zijn eigen versie droop de zelfoverschatting er af. Het hoofdstuk my part in Cruijff's downfall begon ik dus nogal sceptisch. Het blijkt te gaan over Cruijff’s leven ná het trainersvak en de grote invloed die hij dan nog heeft op Ajax en Barcelona (mn door Rijkaard en Gardiola als trainer te laten benoemen). Waar de titel van het hoofdstuk op slaat, is behoudens wat gedoe over een interview een raadsel.

We zijn op bladzijde 100. Tot nu toe was het minstens evenveel een boek over Cruijff als over Barca. Maar wel lekker vlot geschreven

Deel drie: de gouden eeuw

Dit deel zoemen we eerst in op de jeugdopleiding zoals die is opgezet door (jawel) Cruijff. We ontmoeten latere sterren als Iniesta, Busquets en Messi.

Het volgende hoofdstuk draait helemaal om Messi en hoe hij veranderde van een solist in een teamspeler, en dan de spil van het team werd. Een lofzang op zijn ongrijpbaarheid. De ultieme bespeler van Cruijff’s ruimte/tijd-universum, die het best tot zijn recht komt in het door Cruijff gecreeerde Barca-systeem.

2020

Of zoals Cruijff het zelf zegt in het boek "Cruijffiaans" van Rob Siekmann: Een prachtige voetballer voor wie de speelstijl van Barcelona gemaakt is. Want alles is erop gericht een type Messi nooit verder dan zo'n 35m van het doel van de tegenstander te houden.

Terecht wordt ook een hoofdstuk gewijd aan Pep Guardiola, die de spelers en de speelstijl verder perfectioneerde tot misschien wel het beste voetbalteam ooit.

Deel vier: talent

Deel vier is een intermezzo over talent. Wat is talent? In hoeverre zijn talenten anders? Spelinzicht, oog-voet-coordinatie, intrinsieke motivatie. De toptalenten voelen zich verantwoordelijk voor het hele team. In de loop van de tijd zijn de toptalenten steeds machtiger geworden binnen de club. Hoe gaan ze om met de immense druk, de verwachtingen. Hoe gaan ze om met exorbitante rijkdom, mn als ze van arme komaf zijn. Hoe weersta je de verleidingen van eten *) en drinken. Heb je de discipline om fit te blijven. Kun je wel genoeg slapen?

*) We krijgen drie recepten voor gezonde, eiwitrijke, vegetarische gerechten. 

Deel vijf: de teloorgang

Omdat Barcelona qua voetbal het hoogst haalbare is, de fijnste trainingen heeft, de mooiste stad is om te wonen, de hoogste salarissen betaalt, gaan topspelers zelden weg en wordt het team steeds ouder. Tot het té oud werd.

Een serie miskopen op de transfermarkt joeg er in de jaren 14-20 zo’n 500 miljoen euro door. Van de rijkste club werd het een club met een schuldenlast, zonder veel kapitaal op het veld.

Intussen kreeg Messi een absurd hoog salaris, ieder jaar meer. Ook daaraan is de laatste vier jaar meer dan 500 miljoen euro opgegaan.

In diezelfde periode leverde de jeugdopleiding van Barca nauwelijks nog talenten voor het eerste elftal af en innoveerde niet – terwijl de concurrentie bij Ajax, Bayern Munchen, City en anderen juist ideeën kopieerde en zelfs verbeterde.

Met het vertrek van topspelers als Iniesta, Xavi en Neymar draaide Barcelona steeds meer om Messi. In plaats van een geoliede machine waar hij de ultieme fase was, werd het “alle ballen naar Messi”. Frenkie de Jong zegt: Messi is echt veel beter dan de andere spelers. Mensen onderschatten dat. Ze zien het iedere week en ze gaan het normaal vinden. Je speelt hier met de beste spelers van de wereld, maar hij steekt er ver bovenuit.

Maar Messi werd toch ouder, verdedigde niet mee, en zoals gezegd werden andere teams beter in de pressing. De trainers van Barca werden Messi’s loopjongen en vernieuwden niet meer. Barcelona werd steeds weer vroegtijdig uitgeschakeld in de Champignons League.

Zonder speelstijl, met een verouderde en overbetaalde selectie, met een miljard euro in rook opgegaan en een grote schuld, was Covid de genadeklap. De inkomsten stortten in en Messi kon niet meer betaald worden. 

Er is niets over van wat Cruijff had opgebouwd.

Simon Kuper heeft ons meeslepend verteld over de opkomst en ondergang van een van de meest fascinerende voetbalclubs, en de enorme verdiensten van Johan Cruijff en Leo Messi.

meer

Meer boekbesprekingen (o.a. William Dalrymple, Amitav Ghosh, Kader Abdolah, Dave Eggers).