De bescheiden vrouw die kortstondig koning werd

In 1925 ontmoette Mahatma Gandhi een bijzondere vrouw, die hij prees om haar bescheidenheid en eenvoud en uitriep tot lichtend voorbeeld voor andere vorsten. Zij was namelijk een koning. Een vrouw met de normaal voor mannen gereserveerde titel ‘maharaja’, wat letterlijk ‘grote koning’ betekent. En die niet eens uit een koninklijke familie stamde. Dit is het verhaal van het wonderlijke leven van Sethu Lakshmi Bayi, maharaja van Travancore, een koninkrijk in het huidige Kerala in het zuidwesten van India.

Sethu Lakshmi Bayi (1895-1985) en Sethu Parvathi Bayi (1896-1983) waren twee nichtjes uit een vooraanstaande familie die al 200 jaar de echtgenoten leverde voor de prinsessen van Travancore.

In het koninklijk huis van Travancore werd – net als in de hogere kasten in heel die regio – de familielijn doorgegeven via vrouwen (matrilineair systeem). Als het mannelijke hoofd van de familie overleed, werd hij opgevolgd door een zoon van zijn zus. Dus een man was de baas maar zijn zus zorgde voor de opvolger. De aanwezigheid van vrouwelijke familieleden was dus essentieel. Als die niet voorhanden waren, kon je ervoor kiezen om meisjes te adopteren, en dat was precies wat de maharaja van Travancore deed.

Zo kwam het dat de nichtjes Sethu Lakshmi Bayi (die we hierna Lakshmi zullen noemen) en Sethu Parvathi Bayi (Parvathi) in 1900 als kleuters van vijf en vier werden geadopteerd door de koninklijke familie en daarmee ook onmiddellijk een belangrijke koninklijke status verwierven als “senior rani” (oudste prinses) en “junior rani” (jongste prinses).

Lakshmi en Parvathi

De twee rani’s hadden een ongemakkelijke verhouding. Ze waren heel verschillend: de senior rani meer teruggetrokken en verlegen, de junior rani extravert. Hun moeders, die zussen waren, konden het ook al niet zo goed met elkaar vinden. En dat de teruggetrokken senior rani vanwege haar leeftijd in de hiërarchie boven haar nichtje stond, hielp ook al niet.

Op hun tiende mochten de beide rani’s een echtgenoot uitkiezen. Ieder kreeg een paar jongemannen gepresenteerd die ze mocht bekijken vanaf een balkon om vervolgens een keus te maken. Een paar jaar later werden beide huwelijken ook daadwerkelijk geconsumeerd. De jongste prinses kreeg als eerste een kind: een zoon. Daarmee was de troonsopvolging veilig gesteld. Lakshmi kreeg iets later twee dochters.

Lakshmi's trouwfoto

Zodra Parvathi haar zoon had gebaard, veranderde haar status. Van ‘jongere prinses’ was ze ineens de moeder van de troonopvolger geworden. En dat wilde ze weten ook. Ze eiste een speciale behandeling, zoals bv een nieuw onderkomen. 

In 1924 stierf de koning (maharaja) Moolam Thirunal. Zijn troonsopvolger, de zoon van de junior rani, was op dat moment 12 jaar oud en dus te jong om te regeren. Als er geen man voorhanden was in het matrilineaire systeem, fungeerde de oudste vrouw als hoofd van de familie. Daarom was het nu Lakshmi, de senior rani, die de positie van maharaja toekwam totdat de jonge prins volwassen zou zijn. Dus Lakshmi werd geen regentes, maar koning oftewel maharaja.  

Lakshmi regeerde zeven jaar over zes miljoen mensen en voerde veel veranderingen door in deze korte tijd. Ze moderniseerde het land door investeringen in infrastructuur, in gezondheidszorg en in onderwijs.

Onder druk van Gandhi stelde ze de toegangswegen naar een belangrijke tempel open voor iedereen, dat wil zeggen ook voor de kastelozen. Nou ja, bijna alle wegen, eentje bleef voorbestemd voor de hogere kasten – anders zou er teveel protest komen van de leden van de hogere kasten. Juist in Kerala werd het kastensysteem tot in uitersten doorgevoerd waarbij de laagste groepen zichzelf niet eens mochten laten zien in het openbare leven en alleen ’s nachts buiten kwamen.

Deze aanpak was kenmerkend voor haar: aan de ene kant doorbrak ze taboes, bijvoorbeeld door achtergestelden in de maatschappij (christenen, moslims, vrouwen uit lagere kasten) een rol in het publieke leven te geven. En aan de andere kant hield ze rekening met de gevoeligheden van de bevolking en hield ze zich zelf zeer strikt aan geldende normen voor gedrag voor vrouwen. Zo ontving ze mannelijke regeringsfunctionarissen nooit zonder dat haar eigen echtgenoot erbij was. Ondanks die voorzorgsmaatregel vond ze het toch nodig om een uit Engeland afkomstige functionaris de opdracht te geven te trouwen, zodat ze niet met een vrijgezel hoefde om te gaan.

Opmerkelijk is dat in haar regeerperiode het matrilineaire systeem dat haar de macht had gegeven werd afgeschaft. Dit gebeurde mede onder druk van de Britten en ook van delen van de lokale bevolking die het maar lastig vonden dat bezit (met name land!) niet verdeeld en ten gelde gemaakt kon worden, maar in z’n geheel werd overgedragen aan de volgende generatie. Het matrilineaire systeem werd gezien als ‘niet meer van deze tijd’.

Lakshmi was populair als maharaja door deze combinatie van vooruitstrevendheid en traditionaliteit, maar ondertussen bleef de verhouding met haar nicht Parvathi, de moeder van de troonopvolger, moeizaam. Parvathi hield ervan om het land door te reizen en deel uit te maken van het wereldje van de leden van de diverse koningshuizen die delen van India bestuurden en er vaak een uitbundige levensstijl op nahielden. Lakshmi vond het vooral belangrijk om zich onberispelijk te gedragen en het volk geen aanleiding te geven tot roddel. Zij waren als de onkreukbare koningin Elizabeth tegenover de flamboyante prinses Diana.

In 1931 werd troonopvolger Sree Chithira Thirunal 19 en nam hij de positie van maharaja over van zijn tante. Nu had deze kant van de familie de macht. Lakshmi werd gemarginaliseerd. Ze kreeg een heel beperkte toelage om van te leven, en toen India onafhankelijk werd van de Britten en koninkrijken zoals Travancore toetraden tot de Indiase staat deed de maharaja geen enkele poging om voor zijn tante een fatsoenlijke toelage en woonruimte te bedingen. Zelfs het paleis waar ze haar kinderen had grootgebracht moest ze opgeven.

Lakshmi geschilderd door haar kleindochter

In de jaren ’50 waren haar dochters het moeizame leven als uitgerangeerde prinsessen beu. Ze gaven hun koninklijke titels op en verhuisden naar Bangalore om daar als gewone burgers door het leven te gaan. Ze stuurden hun kinderen naar een gewone school aan de overkant van de straat waar ze woonden. Dit tot consternatie van hun grootmoeder Lakshmi die sinds haar adoptie als vijfjarige een volledig beschermd leven had geleid en niet kon aanzien dat haar kleinkinderen zelf de straat moesten oversteken. Als ze op bezoek kwam, stond ze erop dat de kinderen met haar auto naar de school aan de overkant gebracht werden, waarbij het verhaal gaat dat de auto langer was dan de straat breed.  

Uiteindelijk verhuisde ook Lakshmi zelf naar Bangalore, na een personeelsstaking die het leven in haar paleis onmogelijk maakte. Ook zij ging in het vervolg als gewone burger door het leven. Haar paleis, Satelmond Palace, werd met haar instemming in gebruik genomen door een medisch onderzoeksinstituut. Nu had ze alleen nog een bungalow in Bangalore, waar ze in 1985 na een lang ziekbed overleed.

<EvdV>

Bronvermelding:

Deze tekst is gebaseerd op een aflevering van de podcast 'The seen and the unseen' van Amit Varma, op 20 januari 2020. Hij interviewt in deze aflevering historicus Manu Pillai over zijn boek 'The Ivory Throne' dat het leven van Sethu Lakshmi Bayi beschrijft.

Meer:

Meer over 2000 jaar komen en gaan van heersers en handelaren in Kerala. 

Meer Waterlily blogs over India