Langs de werken van Frida Kahlo & Diego Rivera

Begin 2009 reisden we twee maanden door midden Mexico. Verschillende dagen stonden in het teken van Frida Kahlo en Diego Rivera, een kunstenaars-echtpaar uit de eerste helft van de twintigste eeuw. In hun tijd was hij een prominent kunstenaar. Tegenwoordig wordt háár werk meer gewaardeerd.

1. MEXICO CITY – JANUARI 2009

 Maandag 12 januari * Diego Rivera

Ons programma werd deze week mede bepaald door de openingstijden van de verschillende bezienswaardigheden, en juist op maandag was er nogal wat dicht. Maar misschien kwam het niet slecht uit onze actieradius langzaam uit te breiden en nu de iets wijdere omgeving van de zocalo te bekijken. Op de zocalo niet meer al de straatartiesten en Indianen die voorstellingen gaven; er werden geen prullaria te koop aangeboden; de ijsbaan werd afgebroken en de kerstversiering werd uit de kerstboom gehaald door mannen als bergbeklimmers. De straten waren niet meer afgezet met de vele politiecontroles, wat allemaal een heel ander beeld gaf: vooral drukker verkeer.

We bezochten het nationaal paleis, dat een hele kant van de zocalo besloeg. Het had een paar indrukwekkende binnenplaatsen, maar de belangrijkste attractie was de muurschildering van Diego Rivera. Het trapportaal werd gevuld met een drieluik van Mexico voor de kolonisatie; de vele strijd tijdens de koloniale periode en de revolutie; hoe het er uit zou zien na de communistische revolutie (waarin verwerkt Frida Kahlo en haar zus). Ongeveer een derde van de galerij op de eerste verdieping was ook gevuld met werk van Rivera - hij overleed voor het af was. De schilderingen hadden een mooie compositie als geheel, en veel interessante details.

Na een stevige kop koffie wandelden we een stukje naar het noorden, naar de Plaza Santo Domingo. Dat was niet alleen een mooi pleintje, maar onder de arcaden zaten nog mannetjes met typemachines waar je een brief of formulier kon laten uittypen. Een aandoenlijk gezicht. Ook kon je visitekaartjes en uitnodigingen e.d. laten drukken op kleine handpersen. Vlakbij waren nog twee gebouwen met muurschilderingen van Diego Rivera, maar die waren vandaag gesloten.

Dinsdag 13 januari * Archeologisch Museum

Vanochtend gingen we met de metro naar het Archeologisch Museum, misschien wel een van de beroemdste musea ter wereld. Het was heel, heel erg groot en bood heel veel interessants. Wij beperkten ons tot de Indiaanse culturen uit deze streek: de Theotihuacanen (zie morgen), de Tolteken (Tula, stond wel op ons lijstje van te bezoeken bezienswaardigheden, maar dat zou er niet meer van komen), de Mexica (alias de Azteken). Die laatsten waren de heersende cultuur toen Cortez kwam, en werden door het huidige Mexico vereerd als de oorsprong van hun republiek en cultuur. Eigenlijk vreemd, omdat bijna alles aan de huidige cultuur Spaans/Amerikaans was.

We namen de bus terug over de Paseo De La Reforma, een van de langste straten die Mexico City doorkruisten. Zo reisde je door verschillende tijdperken en bouwstijlen. We eindigden op het stuk met grote glazen kantoorgebouwen, en liepen vandaar naar huis.

In de namiddag bezochten we de kathedraal, maar die was overdag al even donker als zondagavond, en zag er maar somber uit. We deden een nieuwe poging om twee gebouwen met muurschilderingen van Diego Rivera te zien. In de een was de enige zaal met zijn eerste werk gesloten voor restauratie (waar Frida hem gevraagd had naar haar schilderijen te kijken). Zelfs mijn pleidooi dat we helemaal uit Nederland overgekomen waren mocht de bewakers niet vermurwen de deur te openen, en ik kreeg niet de kans er in te gooien dat ik een plaatsgenoot was van Ruud Van Nistelrooij. Het andere gebouw was helemáál voor restauratie gesloten.

Woensdag 14 januari * Teotihuacan

Vandaag gingen we de piramides van Teotihuacan bezoeken, de grootste site van Mexico. Teotihuacan was tussen 200 v.C. en 500 n.C. de hoofdstad van een groot rijk, dat om nog onbekende redenen ineen gevallen was. Eerst met de metro naar een noordelijk eindpunt, waar geen officieel busstation was maar wel 9 perrons met regionale bussen en busjes. Een daarvan ging naar Teotihuacan. Eerst door het drukke verkeer de stad uit; toen een stuk over een tolweg; en toen nog een hele tijd zigzaggend langs wat kleine plaatsjes; uiteindelijk werden we afgezet bij de ingang. Langs wat souvenirstalletjes en door een entreegebouw kwamen we het enorme terrein op, ½ bij 1½ km groot? Aan een lange brede weg (eigenlijk een serie pleinen) lagen een aantal gebouwen, pleinen en de twee hoofdattracties, de piramides van de zon en de maan. Maar eerst bekeken we een groot plein, omgeven door een grote vierkante muur, waarin een aantal kleinere piramides verwerkt, en aan de achterkant een grotere, die voor een nog grotere stond.

Het was allemaal heel mooi en indrukwekkend, en hoewel soms wat kaal, waren de gigantische afmetingen heel bijzonder. Wel bleef je een beetje met de vraag zitten, hoe het er oorspronkelijk uitgezien moest hebben. Eigenlijk was bijna alles wat je zag, herbouwd -waarschijnlijk wel met de originele stenen- en met cement en beton vastgezet. Je kon zelfs niet zeker zijn hoeveel interpretatie er zat de manier waarop e.e.a. herbouwd was.

Op een van de piramides was Frida samen met Leo Trotsky omhooggeklommen; misschien dat die gezamenlijke onderneming het begin was van hun romance.

Donderdag 15 januari * Frida Kahlo

Vanochtend gingen we op bezoek bij het geboortehuis van Frida Kahlo, waar Frida en Diego op latere leeftijd ook nog een aantal jaren samen gewoond hadden. Met de metro zo'n 10 km naar Coyoacan, tegenwoordig een voorstad opgeslokt door Mexico City, maar vroeger een stadje op zichzelf. We verliepen ons eerst en kwamen zo langs een klein ouderwets marktje en een tortilla-pers-en-bak-machine. De huizen waren hier extreem beveiligd met ijzeren hekken en rollen prikkeldraad. Verder leek het toch een gewone voorstad zoals de Europese grote steden die ook hebben. We wandelden nog even langs het huis waar Leo Trotsky zijn laatste jaren als balling had doorgebracht - en was vermoord.

Een paar straten verderop was het "blauwe huis", nu een museum. Hoewel het het "Frida Kahlo museum" was, hadden ze meer werk van Diego Rivera dan van haar. Er hingen ook veel citaten van Frida waarin ze haar bewondering voor hem uitdrukte (en sommige waarin hij zijn liefde voor haar uitdrukte). Maar misschien paste dit bij haar uitspraak dat zij was als de bedding, waarin de rivier (Diego) kon stromen.

Schilderijen, tekeningen, citaten; boeken en pre-Columbiaanse kunst uit hun verzameling; brieven van/aan vele beroemde tijdgenoten (Albert Einstein, John Cage, Frank Lloyd Wright, Leo Trotsky, DH Lawrence, etc.); de urn met Frida's as; veel van haar "plasters" (het gips om haar gebroken rug); de keuken, haar atelier en slaapkamer nog min of meer ingericht als in hun laatste gezamenlijke jaren in dit huis.

Het was allemaal heel interessant.

Daarna wandelden we het centrum van Coyoacan in, een gezellig stadje met veel leuke gedecoreerde cafés en restaurants. We dronken een meer dan heerlijke kop koffie bij een zaak op de hoek, die zo populair was dat het hele blok de banken en muurtjes bezet waren met mensen die daar hun koffie gehaald hadden. Wij ook. En daarna vonden we een restaurant dat een prima vegetarische comida (middagmaaltijd) aanbood. Kwa catering stak Coyoacan met kop en schouders boven het oude centrum van Mexico City uit.

Omdat in Frida's museum relatief weinig van haar schilderijen te zien waren, veranderden we onze plannen voor de middag. We besloten nog 10 km verder naar het zuiden te reizen, waar in het Dolores Olmedo museum de grootste privé-verzameling van hun werk hing. Indertijd was dit helemaal buiten de stad, nu ook opgeslokt door Mexico City. We namen eerst een busje naar Tasquena, en vandaar wat zo mooi de "tren ligero" (light rail) heette, maar eigenlijk niets meer was dan tram 51 door Amstelveen. Een klein en traag dingetje vergeleken met de massieve, grote, snelle metro.

De zon was vandaag niet doorgekomen, zodat het weer naar koud was - gelukkig waren we er nu beter op gekleed dan eergister. Intussen was het ook gaan motregenen.

Dolores' buitenhuis was niet minder dan een flink park en een prachtige groep gebouwen.  Alleen een beetje te donker - waarschijnlijk omdat door de bewolking weinig daglicht binnenviel.

Er hing heel veel werk van Diego Rivera waardoor je zijn grote verscheidenheid in periodes en stijlen goed zag. Maar van Frida vonden we slechts vier kleine schilderijtjes. De rest bleek uitgeleend aan een museum in Chili, voor een expositie. We hadden wel pech in het daadwerkelijk vinden van werken van Diego en Frida - eerder al om zijn muurschilderingen te zien, nu om haar schilderijen te zien.

Uiteindelijk met de tren ligero en de metro terug naar huis, waar we pas tegen half zes aankwamen. Door al het reizen was het een lange dag geworden.

2. GUANAJUATO -  FEBRUARI 2009

Zondag, 15 februari * geboortehuis Diego

Die ochtend nam ik de funicolar (cabine op rails door een kabel opgetrokken) tegen een van de berghellingen op. Vandaar had je mooi uitzicht over de stad, en de aaneenschakeling van kleine gekleurde huisjes. Aan de overkant in de verte kon je oude zilvermijnen zien.

Daarna nam ik een kijkje in het geboortehuis van Diego Rivera. Op de begane grond was het ingericht zoals eind 19de eeuw gebruikelijk; op de bovenverdiepingen hing vrij veel werk van hem, vooral schetsen en tekeningen. Juist uit zijn latere jaren ook een aantal tekeningen die eigenlijk heel eenvoudig leken (maar het waarschijnlijk niet waren), o.a. een serie over het scheppingsverhaal volgens Indiaanse legendes.

3. MEXICO CITY REVISITED  - FEBRUARI 2009

Dinsdag 24 februari * Palacio de Bellas Artes

Vanochtend stond op het programma een bezoek aan het Palacio de Bellas Artes. Een gigantisch barok gebouw, alles marmer, pilaren, beelden, trappen, voorplein. Er schuin naast stond de 25-jaar jongere Torre Latinoamerico: decennia lang het hoogste gebouw ten zuiden van de V.S., een wolkenkrabber van staal en glas, als een visdobber drijvend op de zachte ondergrond.

In Bellas Artes hingen muurschilderingen van alle groten, dus ook van Diego Rivera: een remake van het werk voor het Rockefeller gebouw. Er was ook een zaal Diego Rivera, maar die was gesloten.

In 20m stond ik weer buiten. De rest van de ochtend slenterde ik wat in het park ten westen van Bellas Artes, en zelfs tot over de Paseo De La Reforma, een van de grootste wegen dwars door Mexico. Ik keek wat rond op een begraafplaats met vele groten uit de geschiedenis. Ik zat hier en daar wat op een bankje. Inmiddels was het al helemaal opgewarmd, van de kille 3 graden vanochtend tot ruim boven de 20.

Woensdag 25 februari * Zondag in het park

Ik wandelde terug naar de zocalo waar ik op een muurtje in de zon een blikje cola dronk. Dat leverde twee conversaties op. Een Engels meisje, Rachel, was net in MC aangekomen, maar al 5w in Mexico. In totaal had ze maar liefst 2j uitgetrokken voor Zuid-Amerika. Ze vroeg me de weg naar een paar plaatsen in de stad. Daarbij bleek dat er nog een muurschildering van Diego Rivera in het centrum was, die ik helemaal gemist had. Had helemaal bij het programma van gisterochtend gepast, zowel kwa thema als kwa locatie. Dus dat kon ik nu nog mooi even inhalen voor de lunch. Het was de "zondag in het park" met alle historische Mexicaanse figuren. Daaronder ook een vrouw die tijdens de inquisitie terechtgesteld was. Daaraan ontleende het museum haar thema: er hing een mix van tekeningen van Diego en schilderijen uit de tijd van de inquisitie.

Donderdag 26 februari * Coyoacan en Universidad

Vandaag maakte ik een uitstapje naar de zuidelijke voorsteden, deels een herhaling van wat we een maand geleden gedaan hadden. Ik nam dit keer een andere metrolijn (de 2), die meer ten oosten van Coyoacan langs loopt. Vandaar was het een kortere, en zeker een gemakkelijkere wandeling naar het Trotsky museum. Dit keer ging ik wel naar binnen. Eerst was er een zaal met honderden foto's van Trotsky bij allerlei gelegenheden. Daarna kon je doorlopen naar de tuin en het huis waar hij de laatste twee jaar van zijn leven gewoond heeft. Het huis was nog bijna helemaal ingericht zoals toen. Eenvoudig, en met veel ruimte voor zijn boeken en studiemateriaal. Tot het laatst bleef hij zijn ideeën opschrijven. In de slaapkamer de kogelgaten van de eerste, mislukte moordaanslag. Van de tweede, geslaagde aanslag waren geen sporen. Het was bijna aangrijpend te zien hoe een eenvoudig en menselijk leven deze man hier in ballingschap had, een historisch figuur die door vriend en vijand, van links tot rechts, verstoten was.

Ik had van iemand gehoord dat hier ook werken van Frida Kahlo hingen, niet geheel denkbeeldig dat ze wat aan hem gegeven zou hebben, maar dat bleek niet te kloppen.

 

Leo Trotsky museum

Daarna wandelde ik langs het Frida Kahlo museum naar het centrum van Coyoacan, en dronk een kopje van wat misschien we de allerlekkerste koffie is, bij Café El Jarocho. Ik kon me alleen niet voorstellen dat we er vorige maand twee kopjes gedronken hadden - dit was zo'n heftig spul!

Vervolgens maakte ik de helft van de wandeling die in de reisgids beschreven stond, tussen Coyoacan en San Angel, het deel over Francisco Sosa. Dat was inderdaad een bijzonder mooie straat. Het was een straat met bomen en gesloten bebouwing, vaak muren om tuinen en binnenplaatsen van de beter woningen. Blijkbaar was het al eeuwenlang een geliefd buiten. Hier en daar waren kleine zijstraatjes met kinderkopjes en mooie gevels. Een pleintje, een paar oude kerkjes. Aan een zijstraat was een museum (het aquarel-museum) met een mooie tuin en gelegenheid even uit te rusten.

 

Ik nam een klein stukje metro (3) tot vlak bij de campus van de universiteit. Hier lag de tunnelbuis diep onder de grond, nogal een contrast met de 2 vanochtend die bovengronds liep. Boven gekomen zag ik een vegetarisch restaurant waar ik ging lunchen. Maar ook dit viel weer erg tegen.

Volgens de reisgids werd de campus gedomineerd door de twaalf verdiepingen tellende bibliotheek - maar die was bijna niet te vinden tussen de nog hogere gebouwen. Langs allerlei sportvelden en grasvelden vol sportende en luierende studenten kwam ik er dan toch. Alle vier de gevels waren volledig bedekt met vier mozaïeken, bepaald indrukwekkend. Overigens waren diverse andere gevels van gebouwen op de campus ook met mozaïeken en muurschilderingen versierd, maar deze sprong er toch wel echt uit.

Er vlakbij, onder de grote weg door, was het Olympisch Stadion (1968), met nog een bas-reliëf van Diego Rivera boven de hoofdingang.

TOEGIFT

April 2010 * Bozar Brussel 

Zoals eerder gezegd troffen wij geen schilderijen van Frida Kahlo in het Dolores Olmedo museum, buiten Mexico City, omdat die naar een tentoonstelling in Chili waren. Daarna gingen ze nog verder op reis, en een jaar later waren ze te zien in Brussel. Om de Mexicoreis “af” te maken, gingen wij ook naar Brussel.

Het was in het Paleis voor Schone Kunsten. We hadden een tijdslot en mochten niet te lang blijven hangen. Er hingen zo’n 30 schilderijen van Kahlo, nagenoeg haar volledige oeuvre. Wat me het beste bijgebleven is, is hoe klein de schilderijen waren.

We wandelden wat door de stad en aten wat in een gezellig café en bij een frietkot.

Het was de dag van de Ronde van Vlaanderen, en in de trein zaten de nodige wielerfans. Vooral op de terugweg leverde dat verhalen op over hoe geweldig het was geweest. De Zwitser Fabian Cancellara won de wedstrijd voor Tom Boonen.

Juni 2019 * Cobra Amstelveen 

In het Cobra museum was een tentoonstelling over Mexico, vooral rond het thema Allerheiligen/Allerzielen. In de publiciteitscampagne werd de naam van Frida Kahlo veel gebruikt, maar uiteindelijk bleek er maar een, minder belangrijk werk van haar te hangen.

Mei-September 2021 * Cobra Amstelveen 

In het Cobra museum is een tentoonstelling uit de privé-collectie van Jacques and Natasha Gelman, met veel werken van de Mexicaanse “modernisten”. Thema is de kunst in de tijd van de Mexicaanse revolutie. Uit PR overwegingen wordt geadverteerd met “Frida Kahlo & Diego Rivera: A Love Revolution”.

Oktober 2021 – maart 2022 * Drents museum Assen

In het Drents museum is een tentoonstelling van Frida’ werken uit het Dolores Olmedo museum en ook voorwerpen als kleding en foto’s uit het "Blauwe huis", het Frida Kahlo museum. Dat hebben we dus allebei gezien in Mexico en Brussel.