Het pad van de gele slippers – Kader Abdolah - boekbespreking

Het boek is gebaseerd op een “onleesbare warboel”, zoals Kader de chaotische stapel aantekeningen noemt die een vriend hem overhandigde. Aan Kader de taak er een “leesbaar boek” van te maken. 

Tegen deze achtergrond is het eerste wat opvalt, hoe rommelig het boek van start gaat, vol sprongen en half-afgemaakte verhalen. Als dit geordened is, hoe onleesbaar moet het origineel dan wel niet geweest zijn?

Deel 1: Sprookje

Gelardeerd door hedendaagse overpeinzingen van de vriend lezen we zijn jeugdherinneringen. Zo wisselen heden en verleden, Nederland en Iran, djin en djoon, herinnering en fantasie elkaar steeds af. De vroege jeugdverhalen lijken rechtstreeks uit een sprookjesboek te komen en nemen je mee naar een wereld die onwerkelijk lijkt. Het provinciale leven ten tijde van de Shah wringt tussen tradities en vernieuwing. 

Terwijl de jongen gaat puberen, komt er langzaamaan toch steeds meer lijn in het verhaal. Zo begint het te boeien en te leven.

Deel 2: Perzische cinema

In deel 2 vertrekt onze vriend naar Teheran en wordt filmregisseur. Zijn eerste films verwerken en verbeelden zijn jeugdtrauma's en zijn “per ongeluk” taboe-doorbrekend. Daar is de geestelijkheid niet van gediend, maar de Shah en de koningin wel – zij zijn immers bezig het land te Amerikaniseren.

Op verzoek van de verzetsbeweging zoekt hij toenadering tot de Shah. Zo wordt hij uitgenodigd de befaamde documentaire te maken over de legendarische kroning van de Shah in Persepolis (hier kruist het verhaal onze eigen wegen!!).

Gemotiveerd door de wens iets onsterfelijks te doen, helpt onze vriend mee met de ontvoering van de koningin, om haar te ruilen tegen zeven ter dood veroordeelde verzetstrijders. Het levert hem een levenslange gevangenisstraf op.

Het is een spannend en meeslepend verhaal.

Deel 3: Tijden van revolutie

Als de revoltie uitbreekt en de Shah verjaagd wordt, komt onze vriend weer vrij. Hij heeft het onmiddelijk druk met het filmen van de chaos die heerst tussen de verschillende fracties. Het leger, de opstandelingen en de geestelijken strijden om de macht. Ayatollah Khomeini trekt aan het langste eind. En neemt al snel maatregelen tegen verderfelijke zaken als de speelfilm. Documentaires mogen nog wel gemaakt worden.

Intussen valt Saddam Husein het land binnen. Een half jaar lang filmt onze vriend aan het front, tot hij zwaar gewond raakt. De films van het front hebben indruk gemaakt op Khomeini en hij wordt gevraagd een documentaire over de ayatollah te maken. De geschiedenis herhaalt zich: weer vraagt de verzetsbeweging onze vriend om zich op te offeren. Dit keer weigert hij mee te werken, maar na een mislukte aanslag moet hij toch vluchten.

Deel 4: Boerderij

In deel vier verliest het verhaal weer wat richting.

Onze vriend woont in Nederland. Na een jaartje wennen, gaat hij weer aan het werk. Hij maakt documentaires voor o.a. de BBC en reist de wereld rond langs de Iraanse diaspora. Hij was immers een bekend cineast vóór de revolutie.

Als hij verhuist van een tijdelijke woning naar de boerderij, staat dat symbool voor het opgeven van de hoop op terugkeer: hij gaat zich settlen.

Het verhaal van zijn laatste reis eindigt met een ontmoeting op het strand die de voorbode van iets nieuws lijkt te zijn. Dit komt verder niet terug.

Deel 5: Goudkleurige bijen

Op de boerderij komt de djin uit zijn jeugd weer opdagen. Hij legt de camera neer en pakt de pen op. Dat resulteert in de stapel aantekeningen waar dit boek van gemaakt is. Er nestelt zich een bijenzwerm in de boom en een onbekende vrouw trekt bij hem in. Is dit waargebeurd of een fantasie gebaseerd op een oude Perzische mythe? In het eindspel worden aan nieuwe inzichten en een nieuwe levensfase gehint, maar echt duidelijk wordt het allemaal niet.

Ondanks het warrige begin en vage einde, is de kern van het boek een meeslepend verhaal dat een inkijk geeft in Iran voor, tijdens en na de revolutie.

meer

Meer boekbesprekingen (o.a. Giles Milton, William Dalrymple, Amitav Ghosh, Dave Eggers).

De Monnik Van Mokka - Dave Eggers - boekbespreking

Een fascinerend boek voor wie -net als Lily- van koffie en cultuur houdt. Het is een melange van the american dream, de geschiedenis van koffie en een flinke scheut Jemen. 

Lang geleden heb ik Jemen bezocht. Sindsdien kijk ik met extra interesse naar dit prachtige, soms tragische land.

Mokka, een havenstad in Jemen, was ooit het centrum van de wereldkoffiehandel en heeft zijn naam gegeven aan een koffieboon van topkwaliteit.

Mokhtar wordt van doelloze kansarme jongere een succesvol zakenman (zolang het duurt). Hij wordt levendig genoeg beschreven om je zo nu en dan te ergeren aan zijn domme beslissingen. Onderweg komen talloze wetenswaardigheden over het verbouwen, oogsten en branden van koffie voorbij. 

Om het happy end niet te verstoren worden de laatste twee jaar van de burgeroorlog in Jemen niet vermeld. Ook de uiterst dubieuze rol van Amerika daarin blijft buiten schot.

Dave Eggers moet het meer van de inhoud dan van zijn prozaische kracht hebben en daarom is het niet erg om de vertaalde uitgave te lezen. Misschien leest die zelfs wel prettiger dan het origineel.

meer

Meer boekbesprekingen (o.a. William Dalrymple, Amitav Ghosh, Kader Abdolah, Giles Milton).

Vegetariër - van voorpost naar achterblijver (van geitenwollen sok naar grijze knar)

Bijna mijn hele volwassen leven, zo'n veertig jaar nu, eet ik vegetarisch. Voor mij dus niets bijzonders en de gewoonste zaak van de wereld. Maar hoe de buitenwereld daar tegen aankijkt, is drastisch veranderd. Op een onverwachte manier.

Veertig tot dertig jaar geleden was je een curiosum. Mensen vonden dat wel heel apart, maar voelden zich ook vaak aangevallen (schuldig?). Dus gingen ze in de tegenaanval. "Maar je draagt wel leren schoenen!" etc. Hele discussies over waar je de grens trekt, wat je wel en niet eet en doet. (Naar mijn mening kan iedereen die grens ergens anders trekken, er is niet één juiste grens.)

Uit eten gaan in Nederland betekende meestal een omelet, op een paar eetcafés na, die gebakken brie met kersensaus hadden. Als je bij iemand thuis at die niet al te modern was, rees de vraag "wat eet je dan wel"? Toegegeven, ook ikzelf wist toen nog minder van uitgebalanceerde eetpatronen. (Naar mijn mening hoef je daar ook niets van te weten, als je maar een beetje afwisselend en vers eet.)

Dertig tot twintig jaar geleden werd het wat gewoner. Restaurants hadden meestal een of twee vegetarische items op het menu, of konden op verzoek wat voor je maken. Soms, bij betere catering, zag dat er zoveel beter uit dan het standaard eten, dat dat wel eens jaloerse blikken opleverde.

Tien jaar geleden kwam naast de argumenten "dierenleed", "ik wil geen kadaver in mijn mond" en "gezondheid" iets nieuws op: het bleek ook voor de planeet aarde onhoudbaar als de meeste mensen vlees blijven eten. Vleeseters vielen je niet meer aan maar verdedigden zich met phrases als "maar ik eet ook niet meer iedere dag vlees, hoor". Even dacht ik dat er een dag zou komen dat de meeste mensen vegetarisch zouden eten.

Maar toen werden we rechts ingehaald. Als een op hol geslagen vrachtauto kwamen de veganisten voorbij gestoven. Ze gingen nog een stapje verder, en rationeel is daar heel veel voor te zeggen. Maar ineens werd je erop "aangevallen" niet consequent te zijn als je nog een gekookt eitje at. Dat kwam uit een onverwachte hoek. En nu merk ik hoe snel je als belerend en betweterig over kunt komen als je alleen maar de argumenten voor veganistisch c.q. vegetarisch eten opnoemt. Als je zelf denkt dat je alleen maar uitlegt waarom je het zelf doet, kan de ander denken dat je hem/haar van iets wilt overtuigen en worden de hakken in het zand gezet.

De veganisten hebben hun P.R. ook heel wat beter op orde dan wij veertig jaar geleden. Hadden we toen het imago van geitenwollen sokken, nu is vegan hip en happening, praat je over een vegan lifestyle, praten mooie gezonde blozende jonge vrouwen op TV over de nieuwste trends en superfoods. (Naar mijn mening zit daar een heleboel onzin tussen, zie mijn blogje over food hypes.)

Dit weekend is er zelfs het Vegan Food festival in het Westerpark met beautiful people en dure hapjes. Als vegetariër voel je je nu een beetje een oude grijze knar. Ik ben niet veranderd maar de wereld wel :)

Meer foodblogs:

Hier vind je meer Waterlily foodblogs

De wereldwijde vegetariër (4) Iran

Iran

Iran is kebab land, maar vergeleken met 20 jaar geleden, kun je er als vegetariër goed terecht. Lees hier wat je kunt eten en waar je dat kunt krijgen.

lunch

Snackbar in Shiraz

Er zijn veel snackbars, en vaak hebben die een broodje falafel, een broodje cutlet, of een samosa. Soms zelfs patat.

Brood ligt te ademen voor een bakkerij

Picknicken is erg populair in Iran, dus in een park in de schaduw van een boom je spulletjes opeten, is een goed alternatief. De platte broden koop je het liefst direct van de bakkerij als ze uit de oven komen. Fruit, komkommer en tomaat bij een groenteboertje. Yoghurt, kaas en jam bij een van de kleine winkeltjes die overal zijn.

Groenteboer

diner

's Avonds kun je de lunch-opties ook gebruiken. Of iets uitgebreider eten. Er is geen uit-eten-cultuur, dus er zijn niet heel veel gezellige restaurants. De restaurants met "traditional" in de naam zijn speciaal bedoeld voor toeristen. Overweeg desnoods een restaurant dat bij een hotel hoort. 
Vervolgens is het zaak te achterhalen wat voor vegetarische opties er op het menu staan. Meestal tenminste één aubergine schotel (bv kashk-e-bademjan). Soms meerdere, en ook wel eiergerechten (bv kookoo-o-sabzi). Standaard worden die met brood geserveerd, maar vaak is ook rijst te krijgen – zelfs als het niet op de kaart staat.

De drankjes, vooral de verse sappen, kunnen even duur zijn als de eenvoudigere gerechten. Als je wilt bezuinigen, is het acceptabel om geen drankje te bestellen. En het kraanwater kun je ook nog eens gewoon drinken.

koffie en ontbijt

Ontbijt is altijd inbegrepen bij je overnachting. Plat brood, zachte kaas, ei, jam, thee en nescafé vormen de basis. Soms aangevuld met yoghurt, dadels, watermeloen.

Wil je toch je eigen muesli maken, dan is yoghurt wel heel eenvoudig overal te krijgen, zowel in de supermarkt als in de kleine winkeltjes. Havervlokken zijn in sommige supermarkten te vinden.

Koffie in ‘n café is een relatief nieuw verschijnsel. In de stad zie je steeds meer gelegenheden, maar een goede koffie is relatief duur – denk Nederlandse prijzen. Op de meest toeristische plekken kan voor koffie of een sapje ineens een absurde prijs berekend worden. Vraag daarom altijd even vóór het bestellen hoe duur iets is. Jammer dat dit nodig is, want verreweg de meeste Iraniërs zijn eerlijk, gastvrij, vriendelijk en behulpzaam.

In de supermarkt kun je volop oploskoffie kopen.  Voor gemalen koffie probeer je een van die moderne koffiezaken – sommige verkopen pakken koffie.

meer

Meer afleveringen van de wereldwijde vegetariër. (India, Thailand, Spanje, Maleisie)

Iran Nieuwsbrief Zomer 2018 (4/4) ondergronds in Kashan, Iran

Onze vierde en laatste bestemming was Kashan, weer een relatief kleine woestijnstad. Dat betekende weer van die kronkelige steegjes tussen lemen muren, die al snel een doolhof werden. De laatste dagen van een ongekend mooie en fascinerende reis.

Kashan

Kashan historical house

Kashan is beroemd om zijn historical houses. Dat zijn 19de -eeuwse huizen van rijke handelaren. Zeg maar gerust stadspaleizen. Sommige zijn spookachtige ruines. De meesten zijn gerestaureerd en een bezienswaardigheid of hotel geworden. Twee bekeken we er uitvoerig. Rondom meerdere binnenplaatsen, over drie etages, waarvan een ondergronds, lagen talrijke verblijven. Een winterkelder die de zon opving, een zomerkelder die in de schaduw lag, keukens, waterverdeelkamers, ontvangstzalen, spiegelzaal, het hield niet op. Sommige ruimtes met glas-in-lood ramen, sommige met versieringen en beschilderingen, sommige met reliëfs.

Kashan badhuis

Dan was er het badhuis van de Sultan. Heel mooi gerestaureerd, met verschillende verblijven, gangetjes, koepels, schilderingen, tegeltjes. Het stookhok, de warmwater­voorraad, de omkleedruimte, de scheerruimte en de bloedaflaatruimte... Het was een sprookjesachtig geheel. En helemaal toen we het dak opklommen. Daar was het een golvend geheel met de opstaande koepeltjes, daarbovenop kleine extra koepeltjes met kleine ronde raampjes, de leemkleurige stad om ons heen. Omdat niets recht was, leek het een kruising tussen een skateboard-baan en een verzameling marsmannetjes.

Op de kaart had ik een vreemd stuk stad gezien zónder steegjes. Op de satellietfoto leek het een cirkelvormige muur met daarin groen. Het was even zoeken, want er leek geen enkele weg naar toe te lopen. Maar via een mausoleum en een overdekt steegje en een parkeerterrein kwamen we bij een parkje dat tegen een hoge lemen muur/wal aanlag. Daar kon je makkelijk omhoog klimmen. En inderdaad, je keek in een cirkel van zo'n 500 meter doorsnede, het leek wel een kraterwand. En allemaal groentetuinen, de een net omgeploegd, de ander groen. Verbijsterend. 

Met enige moeite klauterden we aan de binnenkant naar beneden. Over een smal voetpad langs een klein irrigatiekanaal liepen we naar de overkant, waar een puntkoepel was die we intussen kenden van cisternen en ijshuizen. Ongetwijfeld had het te maken met de vroegere watervoorziening. Nu leek het weliswaar aan de buitenkant gerestaureerd, maar buiten gebruik. Later lazen we dat de lemen wal de restanten zijn van een 1000 jaar oude stadsmuur. Deze verborgen schat ontdekken was zo'n extraatje dat je speciale voldoening geeft bij een stadswandeling.

Iran - toen, nu en straks

Bijna 40 jaar geleden begon de opstand tegen de Sjah die leidde tot de revolutie die het huidige Iran heeft vormgegeven. De geestelijken aan de macht, in een complex samenspel van invloeden - de president, het parlement, de geestelijk leider, de revolutionaire garde.

20 Jaar geleden was ik in Iran, halverwege de huidige leeftijd van de Islamitische Republiek. Is er in die tijd veel of juist weinig veranderd? Voor allebei valt wat te zeggen.

Nog steeds geven de westerse media een totaal vertekend beeld van Iran. We denken aan een primitief land vol terroristen en extreme ayatollahs - terwijl deze eeuw de westerse bondgenoot Saoedi Arabië onmiskenbaar meer steun heeft gegeven aan terrorisme.

Nog steeds is het misschien wel het vriendelijkste, aardigste en rustigste volk dat ik ken. De mensen maakten graag een praatje met ons, waren belangstellend zonder opdringerig te worden. De openbare ruimte is schoon en voelt rustig en veilig. In aanmerking genoemen dat het een streng-Islamitisch land is, zijn mokeeen niet prominent aanwezig en er is ook niet vijf keer per dag een luide oproep tot het gebed. Het straatbeeld is vooral gezellig, gemengd, jong en oud, modern en traditioneel. Er zijn veel kleine winkeltjes die open zijn naar de straat toe, drukke oude bazaars, en ook grote moderne shopping malls.

Door de boycot én door verkeerde beslissingen is het land in een permanente economische crisis beland. Daardoor heeft het zich minder ontwikkeld dan potentieel mogelijk was, maar nog steeds zou je het eerder met Zuid-Europa vergelijken dan met een Aziatisch land.

Hoewel veel apparatuur verouderd is, is er een redelijk werkende infrastructuur; de stroom valt niet uit; het opleidingsniveau is hoog; telefoon en internet worden volop gebruikt. Daardoor heeft de gemiddelde Iraniërs een betere blik op de buitenwereld; op Instagram is de facto vrijheid van meningsuiting; toerisme is toegenomen.

De toekomst van Iran hangt zowel af van de wereldpolitiek als van de binnenlandse politiek. De economische uitzichtloosheid zou nog wel eens de grootste destabiliserende factor kunnen zijn. Blijft het land geïsoleerd of vindt het aansluiting?

Einde/Meer

Wil je verder lezen over onze eetgewoontes in Iran? Kijk dan op de-wereldwijde-vegetarier-(4)-Iran

Iran Nieuwsbrief Zomer 2018 (3/4) de sprookjes van Isfahan, Iran

Met een comfortabele VIP-bus reden we naar Isfahan. Een taxi naar het hotel. Een vrolijke jonge meid zonder hoofddoekje (tot ze later de straat op ging) heette ons welkom. Het was een soort hostel rondom een mooie binnenplaats. En voor ons de uitvalsbasis om een van de mooiste steden ter wereld te bekijken.

Isfahan

Isfahan Nagh-e-Jahan plein

Het Nagh-e-Jahan plein is immens groot. Met 150x500m het op een na grootste ter wereld. Omringd door dubbele arcades, twee fabelachtige moskeeën en een paleis. Met wandelpaden en grasperken. En 's avonds vele honderden, duizenden mensen. De stenen bankjes en de grasvelden zaten bijna helemaal vol. Met het donker worden in de zwoele avond, was het een heerlijk ontspannen geheel. Groepjes vrouwen en kinderen vormden de meerderheid. Ze hadden kleedjes uitgespreid, thermoskannen en campingbranders bij zich - picknicken was hier tot hogere kunst verheven. Onder de volle maan, omringd door de façades waar iedere boog verlicht was, was het 1001 nachten live. En de weekend-stemming deed zo mogelijk nóg meer mensen naar ons groeten, zwaaien, lachen, verwelkomen.

Isfahan Grote Abbassi Moskee

De Grote Abbassi Moskee, de grootste van de twee aan het plein, viel op door de overweldigende hoeveelheid blauwe tegeltjes en blauw mozaïek. Halverwege de bouw waren ze overgestapt van mozaïek op beschilderde tegeltjes,  omdat dat sneller ging. Niet alleen de grote nissen zijn blauw, maar ook de hele omspanning van het binnenplein en een aantal gewelven. Abstracte, geometrische en fantasiefiguren afgewisseld met Koranteksten en een enkel tafereeltjes met dieren. Er is ook veel marmer gebruikt. Flinke stukken van de moskee werden gerenoveerd, o.a. de grootste nis en de koepel stonden in de steigers. In een werkplaats konden we zien hoe met een mal op ware grootte, van 1/16^de "partje" van de koepel, de tegels werden nagetekend en nagemaakt voor ze er weer op geplaatst werden.

Isfahan Khajou brug

De Khajou brug was ook weer verschrikkelijk mooi. 350 jaar oud. De onderste basis was een lage dam, dan granieten voeten en waterdoorlaten met trappen, dan bakstenen pilaren waaronder mensen in de schaduw zaten. Een man stond te zingen. Het bovenste deel van de brug had verhoogde zijkanten die ook weer poortjes vormden waar mensen in de schaduw zaten. Iedereen was weer vrolijk en vriendelijk. De enige dissonant was dat de rivier droog stond, wat de laatste jaren bijna altijd het geval is. Het water wordt weggeleid naar elders.

Patronen en dimensies

De moskeeën waren soms overweldigend groot, maar nooit pompeus. Door de perfecte verhoudingen in de dimensies leken ze altijd sereen en rustgevend. De vlakvullingen bestonden uit abstracte patronen, die in elkaar overliepen, zichzelf herhaalden, variëerden, meevormden met de bogen en koepels, uitdijend of inkrimpend waar nodig. Adembenemend mozaïek waar je eindeloos naar kon kijken. 

Als Escher of Gaudí dit gezien hadden… Sterker nog: Escher hééft dit gezien in Andalucië, en is daarna de tekenaar geworden die wij kennen. Gaudí bestudeerde de Perzische archtectuur en Islamitische kunst vooral uit boeken, tijdens zijn opleiding.

Dames en kleding

De laatste paar jaar is er een golf van minder streng toezicht op de kledingvoorschriften. Zeker in het mondaine Isfahan zag je dat terug. De lange overjas was lang niet altijd meer tot over de knie, was lang niet altijd meer zwart, hing soms open of was getailleerd, en soms zelfs van bijna-doorzichtige stof. Ook de bloesjes waren soms getailleerd, fleurig en speels. De hoofddoekjes zaten vaak ver naar achter en er stak heel wat haar onderuit. Meestal steil zwart, maar ook wel geblondeerd en golvend. Een enkele keer hing het los onder de hoofddoek uit. Spijkerbroeken waren soms behoorlijk strak, maar wel altijd tot op de enkel. Sommige vrouwen waren uitbundig opgemaakt met het hele gezicht onder de rouge, felrode lippenstift, en vooral de ogen, wimpers en gitzwarte wenkbrauwen kregen veel aandacht.

Niet alleen de wat vlotter geklede dames mochten graag een beetje flirten. Mijn blauwe ogen, lange haren en stralende glimlach :) trokken de nodige belangstelling van de dames, en dat lieten ze openlijk blijken.

Als je niet zou weten dat vrouwen in Iran wettelijk worden achtergesteld, kun je zomaar denken dat ze gelijkwaardig zijn. Ze zijn volop aanwezig in het straatbeeld en gedragen zich daar zelfbewust en zelfverzekerd.  Ze zijn gemiddeld hoger opgeleid dan mannen en soms zijn ze belangrijkste kostwinner in een familie. Hun positie is in ieder geval beter dan in enig van de omringende landen.

Iran Nieuwsbrief Zomer 2018 (2/4) Vuur, water, lucht en leem in Yazd, Iran

We huurden een taxi voor een dag om ons de 430km van Shiraz naar Yazd te laten brengen. Zo konden we onderweg stoppen in Persepolis, 2500 jaar geleden een belangrijke hoofdstad, waar nog fraaie resten van te zien waren.

In Yazd vonden we een heerlijk hostel met prettige kamers aan een dakterras. Daar konden we zitten, eten, thee drinken, met uitzicht over de stad. Yazd is kleiner en heeft een meer provinciale sfeer.

Yazd

We wilden door de lemen steegjes naar de Vrijdagmoskee lopen. Hemelsbreed ruim 500 meter. De huizen zijn nogal naar binnen gekeerd, dus naar de straatkant toe veel muren met wat kleine raampjes en deurtjes. Omdat alles leemkleurig was, straalde het een grote eenheid uit. Sommige steegjes waren overdekt, dan waren er weer bochten en pleintjes, koepeltjes en boogjes. Het was erg stil, zo nu en dan schuifelde een mevrouw in het zwart of een oud mannetje voorbij. Vrijdagochtend is hier tenslotte een soort zondagochtend.

Yazd lemen gebouwen

Door het gedraai van de steegjes raakten we de richting helemaal kwijt, en de kaarten van de reisgids en zelfs van google maps gaven veel steegjes niet aan, dus we wisten niet welke kant op te gaan. We vroegen een paar mannen de weg naar de Vrijdagmoskee, en ook zij wezen alle kanten op. Uiteindelijk kregen we 'm weer in het vizier en lukte het koers te houden. In de bazaar en in het straatje er naar toe, waar het gisteravond nog een hele drukte was, was het nu ook erg stil. Een paar binnenlandse toeristen wilden wel met ons op de foto, met de indrukwekkende entrée op de achtergrond.

Yazd watervoorziening

De  vrijdagmoskee is versierd met een bijzonder mooi mozaïek van tegeltjes, veel abstracte lijnen, veel blauw. Er hingen wat mensen rond die zaten te bellen of te slapen, verder was het rustig. Een man vertelde over de qanats, ondergrondse kanalen die vroeger water uit de bergen aanvoerden. Nu is het systeem vervuild en gesloten, en komt het water uit Isfahan.

We bezochten het water museum. Eigenlijk een oud herenhuis, maar geschikt als watermuseum omdat er maar liefst twee oude qanats onderdoor lopen, waaruit getapt kon worden. Door smalle tunneltjes die onder de grond waren uitgegraven, liep het water uit de bergen onder de stad door. Rijke families konden de kelder in en water aftappen. Het onderste kanaal ligt zo diep dat er een koele ruimte is waar je voedsel kon opslaan en de familie zelf ook koel zat. Dat was geen overbodige luxe in de snikhete middagen.

We namen een taxi naar de Zoroastrische vuurtempel net buiten het centrum. Zoroastrianisme heeft zijn oorsprong in deze regio en is een van de oudste nog bestaande godsdienten ter wereld. In een tuin lagen een paar gebouwen, boven de deur het symbool met twee lange vleugels en allerlei details die allemaal een betekenis hadden. Met thema’s als “goed denken, goed doen” en “karma” zaten er veel herkenbare thema's uit het Boeddhisme in. Achter glas brandde de “eeuwige vlam”. Dit specifieke exemplaar zou al 1500 jaar branden, een andere verder buiten de stad al 6000 jaar. In een ander gebouw was een grote fototentoonstelling met beelden uit het dagelijks leven van Zoroastriërs uit de omgeving van Yazd.

Yazd vuurtempel

Air Coolers en windtorens

In Rajastan had ik er voor het eerst een gezien. Op mijn hotelkamer stond voor een raam een dik pak stro met een ventilator er achter. Als je het stro nat maakte en de lucht erdoorheen stroomde (wind of fan) kreeg je een koele luchtstroom. Intussen zijn er modernere versies met een rooster i.p.v. stro.

In Iran zagen we volop air coolers. Ideaal omdat ze, anders dan een airconditioner, in een open ruimte werken, dus je kunt je winkeldeur open laten staan. En ze gebruiken veel minder stroom, al lijkt men daar in Iran niet veel om te geven. We zagen ze in winkels, in werkplaatsen, in restaurants en zelfs boven op een stadsbus!

Yazd windtorens

Verder heb je in de woestijnsteden Yazd en Kashan de eeuwenoude windtorens. Hoge torens die boven de bebouwing uitsteken, en het geringste vleugje wind in de lucht opvangen in een soort galmgaten. Die lucht wordt dan door de holle toren naar beneden geleid, waar het als een koele bries door de woonruimte stroomt.

We wisten dat het warm zou zijn, in juni, in centraal Iran. Maar het was er "warm voor de tijd van het jaar" en de middagtemperaturen varieerden van 37 tot 42 graden. "Tegen de veertig" is echt nog een totaal andere temperatuurzone dan begin dertig, wat we in Nederland een paar dagen per jaar hebben. Alle objecten zijn warmer dan je zelf bent, alles straalt warmte uit en voelt warmer aan dan je huid wanneer je het aanraakt. Je droogt uit waar je bij staat. 's Middags staat de zon nagenoeg loodrecht boven je en brandt onbarmhartig.

In ieder geval was het droge lucht, zodat je niet geplet werd door een drukkende zweterige massa. 's Middags een aantal uren op de koele hotelkamer schuilen was genoeg om het allemaal goed uit te houden. Als je uit je A/C kamer kwam, was het best vijf minuten te doen in de zon.

Iran Nieuwsbrief Zomer 2018 (1/4) Shiraz - het Andalucië van Iran

Short connection

We hadden maar een half uur om over te stappen in Wenen. We waren al expres zo ver mogelijk voorin gaan zitten. Toen de deur openging vroeg een medewerker ons of we naar Shiraz gingen? Dan svp als eerste uitstappen. In de slurf stond een man met een notitieblok, ik dacht even dat hij ons mannetje was, maar hij keek niet op of om toen we allevier voorbij liepen. Dan zou ons mannetje wel verderop staan.

Net toen we 30 meter verderop door een schuifdeur liepen, riep hij ons alsnog na: Shiraz? Hij kwam ons achterna en opende een zijdeur met een pasje. Hier kwamen normaal geen passagiers. Een stukje gang, een trap af, en tot mijn verbazing gingen we naar buiten. Daar stonden we ineens tussen de vliegtuigen. En tot mijn nog grotere verbazing stapten we in een bestelbusje. We reden een stuk airside. Onze begeleider was half-Perzisch, zoals hij zelf zei, en zijn taak was mensen op de vluchten naar Shiraz, Isfahan en Teheran te zetten. We stopten bij een deur onderin een groot gebouw. Weer een pasje om die open te maken.

In een hal waren enkele immigratie-balies. Hij legde de mevrouw achter de balie uit dat wij uitreizend waren, normaal was dit de balie voor inreizende, in Schengen aankomende passagiers. Hij had ons bezworen na de immigratie metéén rechtsaf te gaan en dan rechts een trap op. Maar we liepen tegen een dichte nooduitgang op. Door een raam zag hij dat we vastliepen. Wij gebaarden, wat nu? De borden volgen? maar dat was waarschijnlijk een grote omweg langs een andere, drukkere immigratie. Even waren we ons mannetje kwijt, maar toen leunde hij half langs het immigratie-hokje en riep ons terug. Aan die kant in de hal hadden we wel een vrije doorgang naar de trap die we moesten hebben. Hij moest natuurlijk wel de mevrouw achter balie uitleggen dat het goed was dat we terugliepen.

Met z’n vijven op een drafje de trap op en een gang door. Daar stond een enorm lange rij, maar hij wees ons dat we er langs konden lopen om bij onze gate te komen. Die leek al helemaal verlaten. Snel door de security. En toen bleek dat er pas net met instappen begonnen was, dus we hadden nog minstens vijf minuten speling.

Aankomst

Vijf uur later landden we, midden in de nacht, op een klein regionaal vliegveld in het zuiden van Iran. Er werd omgeroepen dat alle dames hun hoofddoekje om moesten doen. Iets minder dan de helft van de passagiers stapte uit, de rest vloog door naar Isfahan. Met de bus naar de terminal, een eenvoudig en oud gebouw. Er gingen maar een paar mensen naar de rij voor de buitenlandse paspoorten, en ook aan de balie ging het heel vlot: meteen een stempel en doorlopen. De tassen waren er al na vijf minuten. We overwogen om geld te wisselen, maar een mannetje zei dat we dat beter verderop konden doen. Al met al waren we in record-tijd dit land binnengekomen. Een groot contrast met de voorbereidingen vooraf voor het visum en vele andere documenten die je moest aanleveren. Dat was nog een heel gedoe geweest, vooral door de onduidelijke en tegenstrijdige informatie die daarover beschikbaar was.

In de hal stond een mannetje met een A4-tje met de naam van ons hotel en veel tekst in het Farsi. Op zijn telefoon had hij ook veel Farsi met daar tussen in mijn naam. Dat was goed genoeg om met hem mee te gaan. We liepen achter hem aan naar buiten, waar het aangenaam koel was. Op het parkeerterrein de tassen achterin een oude auto gezet. Een flinke rit over een brede boulevard met veel bomen en verlichting en op elke lantaarnpaal een grote foto van een "martelaar" uit de Iran-Irak oorlog. Het was erg rustig op straat, wel neon verlichting maar alles was dicht, dus we hadden geen idee wat al die Farsi teksten aanprezen.

Geld, contant geld

Door de boycot is Iran niet aangesloten op het internationale geldverkeer. Hoewel overal geldautomaten en pinapparaten staan, en bijna iedereen betaalt met een contactloze betaalkaart, zijn buitenlanders aangewezen op harde cash. Euro's of dollars. Die je omwisselt voor boterzachte Rial. Je hebt de officiële aankoopkoers, de officiele verkoopkoers, de straatkoers, de eurokoers en de dollarkoers.

Bij de receptie konden ze wel wisselen, maar, zo zei de receptioniste, de koers hangt af van hoeveel we willen wisselen. Hoeveel we willen wisselen, zei ik, hangt af van de koers. We kwamen uit op 200€ tegen 60.000 rial/euro. Al flink boven de officiële koers, maar ergens op straat zou het beter moeten kunnen. We kregen een flinke stapel geld – en toen nog een, ze had het al netjes voor ons in tweeën verdeeld.

De enorme hoeveelheid nullen maakten het niet gemakkelijk. En nog minder dat je 60.000 Rial uitspreekt als 6.000. Dan wordr er Toman bedoeld maar niet gezegd. Op sommige biljetten staat 500.000 Rial, op oudere met de zelfde waarde staat 50. Dat betekent dan 50.000 Toman, ofwel 500.000 Rial. Als iets bv 300.000 Rial kost, kan er dus gezegd worden: 300.000, 30.000 of 30... Wat ook niet helpt, is dat de briefjes van 100.000 en 10.000 Rial dezelfde kleur hebben. 

Later zouden we een paar keer op straat wisselen. Iedere stad heeft een strip waar wat mannen staan, die vragen of je wilt wisselen. In Shiraz zat elke avond zo'n man op een klapstoeltje op de stoep met voor zich op de grond een kleedje met stapels bankbiljetten. Je kiest een mannetje uit en je stapt samen even opzij. Je onderhandelt wat over de koers en hoeveel Euro je wilt wisselen. Het mannetje telt een stapel biljetten neer. Dan zeg je dat dat te weinig is en komen er nog een of twee biljetten bij. Dan tel je de stapel nog een keer na en geeft hem twee euro-biljetten.

Shiraz 

De volgende ochtend wandelden we naar de Pink Mosque. Meer een bezienswaardigheid dan een heiligdom, en het was er al behoorlijk druk toen we naar binnen gingen. De grootste attractie was de gebedshal met glas-in-lood ramen. De ochtendzon scheen er door naar binnen en wierp een kleurrijk patroon op de grond. Iedereen wilde poseren in het kleurenspectrum, en vooral de gedrapeerde witte gewaden kwamen heel goed uit.

Shiraz Pink Mosque

De gebedsnissen aan de uiteinden van de binnenplaats waren versierd met prachtig tegelwerk, waar de kleur roze overheerste. Opmerkelijk detail was dat in de bloemenpatronen soms een miniatuur landschapje verwerkt zat. Er was een put met blauw licht, om te symboliseren dat daar water in had gezeten – tot 10 jaar geleden nog. En dan was er nog een klein zij-binnenplaatsje, waar we een fotosessie hielden met een moeder met haar dochters uit Mashhad. Moeder maakte alle foto’s van de dochters met ons. Toen ik er op aandrong dat ze zelf ook mee op de foto moest, ging de zwarte capuchon van haar mantel af, zodat een wat fleuriger hoofddoekje tevoorschijn kwam.

Een stukje verderop was een museum in de tuinen van een oud herenhuis. Mooie sinaasappelbomen, waterpartijen, en een groot gastenpaviljoen. Spiegelwanden, beschilderde plafonds met Europese taferelen. Op de muren van het entreegebouw waren afbeeldingen die we kenden van de Moghols in Noord India: olifanten. De India-connectie.

Shiraz bazaar

In de overdekte bazaar van Shiraz was het steeds een gezellige drukte. Er werd volop gewinkeld. Er waren afdelingen voor kleding, voor tapijten, voor kruiden, voor huishoudelijke artikelen. Ondanks al die mensen hing er een rustige sfeer, kooplieden waren niet hard aan het roepen, voorbijgangers groetten ons wel maar zonder opdringerig te worden. 

Shiraz bazaar

Midden in de bazaar was een klein pleintje met een vijver. Het was er tegelijk druk en intens rustig, sereen. We gingen op een bankje zitten en keken onze ogen uit. De dames zag er allemaal even fascinerend uit. Soms vormeloos onder grote zwarte doeken, soms eenvoudig smaakvol, soms verhullend, soms het figuur accentuerend, soms op het excentrieke en uitdagende af. Als je het al niet wist: ook met vreemde kledingvoorschriften kunnen vrouwen zich heel eigen en charmant kleden.

Shiraz bazaar

Shiraz is een grote, mondaine stad. Door de zuidelijke ligging, de gemoedelijke sfeer, de lange siesta en de gewoonte pas om tien uur 's avonds te gaan eten, wordt de provincie wel het Andalucië van Iran genoemd. En zo voelde het ook.

AVG invoeren in vier praktische stappen voor ZZP'ers en websitebeheerders

De AVG is een geschenk uit de hemel

Als gebruiker / klant / websurfer heb ik eindelijk en weerwoord tegen bedrijven en websites die ongevraagd en ongebreideld gegevens van me verzamelen en die dan ge- of misbruiken zonder dat ik het doorheb.

Als kleine ondernemer of als websitebeheerder is het een mooie aanleiding om eens na te denken hoe ik eigenlijk omga met (de gegevens over) mijn klanten.

Als ik dat slim doe, is het nauwelijks extra werk om mijn zaakjes goed voor elkaar te hebben.

Waarom deze blog

Veel blogs en websites herhalen slechts de informatie van de AP en de KvK over de stappen die je moet zetten, maar gaan niet in op het praktische hóe en wát. Ik wel.

Ik behandel relatief eenvoudige situaties:

·         Je onderneming gebruikt geen "bijzondere" persoonsgegevens (=gevoelig, bv religieus, medisch, strafrechtelijk)

·         Je onderneming doet niet aan "profiling" van klanten (=verwerken van persoonsgegevens is je core business)

·         Je website is niet interactief (=webwinkels, etc)

Als je geen ondernemer bent, maar wel een website hebt, bv over je hobby, dan kun je stap #1 waarschijnlijk overslaan.

AVG in een notendop

AVG (of GDPR) is de nieuwe Europese wet voor privacy bescherming. De wet is op 25 mei 2016 ingegaan en je hebt twee jaar de tijd gehad om er aan te gaan voldoen. Als kleine eenmanszaak zul je niet zo snel beboet worden wanneer je dat niet doet, maar als ondernemer wil je je gewoon aan de wet houden - en zeker aan zo'n wet waar je het helemaal mee eens bent.

In Nederland ziet de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) toe op naleving.

De AVG stelt dat je privacybeleid moet hebben (ook wel gegevensbeschermingsbeleid genoemd). Hiermee toon je aan hoe je voldoet aan de AVG, het is je verantwoordingsplicht. Voor een klein bedrijf zijn de twee belangrijkste elementen van dat beleid: het register persoonsgegevens en de privacy verklaring.

De wet gaat over "Persoonsgegevens", dat is alles wat "tot een persoon herleidbaar is". Bijvoorbeeld naam, adres, telefoonnummer maar ook een IP-adres en locatie-gegevens. Soms denk je dat een enkel gegeven níet tot een persoon herleidbaar is, maar dan kan de combinatie van gegevens dat onverwacht toch zijn. Bv het bedrijf waar iemand werkt en iemands functie.

In de wet is sprake van "expliciete toestemming". De cookie-banners die we sinds een paar jaar kennen, met teksten als "Als u verder gaat op onze site, nemen we aan dat u akkoord gaat" voldoen daar dus absoluut niet aan. Dat is zoiets als: "als je bij de AH winkelt, mogen ze je pincode weten".

Als je een deel van je werkzaamheden uitbesteedt aan een ander, bv je boekhouder, en die ander heeft inzicht in persoonsgegevens, bv de facturen, dan moet je met die ander een verwerkings-overeenkomst (of verwerkers-overeenkomst) afsluiten. Dat kan op papier of per email.

Het stappenplan

1.   Register persoonsgegevens: Denk na over wat je hebt en documenteer dat

Welke persoonsgegevens bewaar je eigenlijk? Zowel op papier, op je computer als op je website.

Denk aan adreslijsten, facturen maar misschien ook de gegevens die je inhoudelijk gebruikt om de opdracht uit te voeren. Bv de vooropleiding van een cursist, de plattegrond van het huis waar je de badkamer gaat renoveren, etc.

Schrijf per categorie, ofwel gegevensgroep op:

·         Welke gegevens zijn het precies (bv naam, adres, diploma's)

·         Waar heb je ze voor nodig
·         Wat is de grondslag om de gegevens te verwerken (bv wettelijke verplichting, noodzakelijk om de werkzaamheden uit te voeren, toestemming verkregen, ...)

·         Waar en hoe sla je ze op (bv computer, cloud, externe disk, papier)

·         Hoe is dat beveiligd (wachtwoorden, sleutels, ...)

·         Wie heeft er toegang, aan wie geef je de gegevens door? (Bv je boekhouder)
Heb je met diegene een verwerkings-­overeenkomst? (*)

·         Hoe lang wil/moet je het bewaren (denk aan de wettelijke bewaartermijn voor bv de belasting, 7 jaar)

·         Hoe kunnen klanten vragen om inzage / verwijdering / downloads

voorbeeld register persoonsgegevens

 ==> Pas aan wat je gezonde verstand je ingeeft:

·         Gooi weg wat je niet meer nodig hebt!

·         Heb je je backup-bestand op een externe harde schijf staan? Versleutel het dan.

·         Enzovoorts

==> Kijk, je hebt het wettelijk verplichte register persoonsgegevens (ook wel register van verwerkingsactiviteiten genoemd) al bijna af, en een eerste stap gezet om je privacy beleid te maken. Cruciaal is dat je je daarna ook aan je eigen beleid houdt!!

2.   Website: minder is beter

Als je website persoonsgegevens verzamelt, moet je daar vooraf en expliciet toestemming voor vragen, en die toestemming documenteren / vastleggen. "Als u verder gaat op onze site nemen we aan dat u akkoord gaat" is absoluut onvoldoende.  Bovendien moet je website ook nog werken als de toestemming geweigerd is.

Mijn uitgangspunt is dat zo'n toestemmings-ronde voor de klant vervelend is en voor jezelf te veel werk is. De eenvoudigste oplossing is dus om je website zo in te richten, dat die geen persoonsgegevens verzamelt. Dat betekent dat je geen diensten van derden kunt gebruiken die aan tracking doen.

·         Geen embedded content, bv youtube-filmpjes of google-maps. Want "embedded" valt onder jouw website dus onder jouw verantwoording. Wat kan wel: Plaatje + link naar site, die is dan verantwoordelijk.

·         Geen contactformulier. Wat kan wel: Email-adres, dat is zo-wie-zo prettiger voor de klant dan die nare invulschermen.

·         Geen website-statistieken die tot een persoon te herleiden zijn. Enkele populaire pakketten hiervoor bewaren gegevens op zulk gedetailleerd nivo, dat je kunt achterhalen wie je bezoeker was.
Wat kan wel: Google Analytics voldoet mits op de juiste wijze ingesteld (**)
StatCounter kun je zo instellen dat het geen cookies plaatst en het IP-adres "maskeert". 

·         Geen sociale media deel- en volg-knoppen die door derden (bv AddThis) gehost worden.
·         Geen commentaar-boxen of discussie-fora die door derden (bv facebook) gehost worden.

·         Geen advertenties (***)

Als je het zo doet, hoef je geen cookie info/toestemming banner te tonen. Als iedereen het goed doet, gaan we die vanaf 25 mei nauwelijks nog zien. Waar ze nog wel getoond worden om toestemming voor "tracking cookies" te vragen, kun je bijna altijd weigeren, en toch de website gebruiken.

3.   Stel een "privacy verklaring" op.

Vorm:

Een nieuwe pagina op je website, waar je in iedere footer naar verwijst. De wet vereist dat dit beknopt en begrijpelijk is.
Inhoud:
(A) Omschrijf voor je klant wie je bent en welke gegevens je van hem/haar verzamelt: wat, waarom, voor wie, etc etc. Gebruik het register dat je in stap #1 gemaakt hebt.
(B) Noem de technische diensten die door je website gebruikt worden met naam en toenaam; vertel of je evt functionele en statistische cookies gebruikt; wijs er op dat de gebruiker die cookies kan weigeren mbv de browser-instellingen.

voorbeeld privacy verklaring.

==> Kijk, je hebt alweer aan een wettelijke verplichting voldaan.

4.   Nieuwsbrieven

Ook voor nieuwsbrieven geldt dat je er expliciet toestemming voor moet vragen, en die toestemming moet documenteren / vastleggen. Een vooraf aangevinkt vakje mag dus niet, en het gebruik van een emailadres dat je voor een ander doel gekregen hebt, al helemaal niet. Ook moet je zeggen wat voor soort nieuwsbrief het is (hoe vaak, waarover), en of je de verzamelde (adres)gegevens met anderen deelt. Dat laatste doe je natuurlijk nooit. Dat zeg je dan ook.

Onder de nieuwsbrief moet een duidelijke afmeld-knop staan, en als iemand zich afmeldt moet je zijn/haar gegevens ook daadwerkelijk verwijderen.

Een veelgestelde vraag is of je iedereen opnieuw toestemming moet vragen als je al langer een nieuwsbrief verstuurt, maar in het verleden de toestemming niet hebt vastgelegd. Dit is een omslachtige operatie waarbij je gegarandeerd een aantal abonnees kwijtraakt. Een pragmatische aanpak is: loop zelf de verzendlijst na en verwijder iedereen waarbij je vermoedt dat die niet (meer) geïnteresseerd is. Als je dit combineert met niet-opdringerige, inhoudelijk relevante nieuwsbrieven waar een duidelijke afmeldknop onder staat, zit je wel goed.

Voetnoten

(*) Ik ga hier niet nader in op de verwerkings-­overeenkomst. Wanneer heb je die wel of niet nodig en hoe ziet die er uit? Voorbeelden van een eenvoudige standaard-overeenkomst in jouw branche zijn online te vinden. Zie ook vervolgblog.

(**) De AP geeft richtlijnen hoe Google Analytics in te stellen. Maar waarschut tegelijk dat GA binnenkort wellicht helemaal niet meer zal mogen, omdat de data toch door de Amrikaanse overheid in te zien is.

(***) Als je wel advertenties wilt plaatsen, gelden wat extra regels en voorwaarden. Zie vervolgblog.